Mereja.Forum

[Zmeselo]

[almaze]

This trash post was posted a few days ago.

[Zmeselo]

ሃንቅሃንቃ ባሕሪ - ዛንታ በዓቲ ‘ኣለጎሪ’

ሱልጣን መሓመድስዒድ

@shabait

ፍልስፍና በዓቲ ኣለጎሪ (በዓቲ ፕለቶ)፡ ግሪኻዊ ፈላስፋ ፕለቶ ዝመሃረሉ ፍልስፍናዊ ኣምር እዩ። እቲ ፍልስፍና፡ ብተምሳሌት እቶም ኣብ ማእከሉ መጋርያ ሓዊ ዝተተኽሎ በዓቲ ዝነብሩ ብናይ ኣእምሮ መቚሕ ዝተቐየዱ እሱራት ዝዝንቶ እዩ። እቶም እሱራት፡ ክንዮ እቲ ኣብ መንደቕ ብነጸብራቕ ናይቲ መጋርያ ዝተፈጥረ ድነ ምስሊ (ጽላሎት) ካልእ ክርኣዮም ዝኽእል ነገር የልቦን። ከም ውጽኢቱ ድነ ምስሊ (ጽላሎት) እቲ እንኮ ሓቀኛ ነገር ምዃኑ ጥራይ ይፈልጡ።

ልሂቃን ኢትዮጵያ፡ ንዋንነት ባሕሪ ብዝምልከት ብቐጻሊ ዘልዕልዎ ናይ ፈንጠዝያ ዛዕባ፡ ብመንጽር እዚ ክዉንነት በዓቲ ‘ኣለጎሪ’ ክርአ ይከኣል እዩ። እቲ ምሳሌ፡ ብዝቐለለ መልክዑ፡ ሰባት መብዛሕትኡ ግዜ ንጽላሎት (ነቲ ዝርድእዎ) ምስ ክዉንነት ከም ዘደባልቑ፡ እንተኾነ ሓቀኛ ክዉንነት ክንዮ እቲ ቅጽበታዊ ተመኩሮኦም ከም ዘሎ ዝገልጽ እዩ። ብተመሳሳሊ፡ ልሂቃን ኢትዮጵያ ንናይ ዋንነት ባሕሪ ሕልሞም ከግህዱ፡ ንመላእ ህዝቢ እታ ሃገር ብምድንጋር ድነ ምስሊ (ዘይጭበጥ ሕልሚ) እናርኣዩን ብእኡ እናረሳሰኑን፡ ኣብ ፍጹም ድንቊርና ከንብርዎ ቀጻሊ ምስ ሰርሑ እዮም።

ሃንቅሃንቃ ናይዞም ልሂቃን ኣብ ዘይምሉእ ወይ መደናገሪ ሓበሬታ ዝተመርኮሰ እዩ። እዚ ድማ ምስቲ እቶም እሱራት፡ እቲ ጽላሎት ናይ ብሓቂ ምዃኑ ዘለዎም እምነት ዝመሳሰል ክኸውን ይኽእል። ከምቲ ኣብ በዓቲ ዝርከቡ እሱራት ኣብ መንደቕ ዘሎ ጽላሎት ጥራይ ዝርእዩ፡ ልሂቃን ኢትዮጵያ ናብ ባሕሪ ንምብጻሕ ትኹረት ዝሃቡዎ፡ ንቁጠባውን ጂኦፖለቲካውን ጉዳያት ዝፈትሕ ዝብልዎ ኣርሒቑ ዘይጥምት ድሩት ኣተሓሳስባ እዩ። ክንዮ እቲ በዓቲ ዘሎ ሓቀኛ ዓለም፡ ምስናይ ብድሆታቱን ዕድላቱን፡ ኣብቲ ንዋንነት ኣፍደገ ባሕሪ ዝግበር መረሳሰኒ ጎስጓስ ዕሽሽ ተባሂሉ እዩ ዝሕለፍ።

1. መእተዊ

ዕላማ ናይዚ ጽሑፍ’ዚ፡ ኢትዮጵያውያን፡ ነቲ ብመገዲ ዝተፈላለዩ ልሂቃን እታ ሃገር ኣቢሉ፡ ብዛዕባ ሕሉፍ ታሪኽ ሰፊኑ ዘሎ መረዳእታን ትረኻን ብትብዓት ክብድሁዎ ከምዝግባእ ንምምካር እዩ። ቀጻልነት ሃገሮም ንኸውሕሱ፡ ነቲ ኣብ ሓባራዊ ዝኽሮም ሱር ዝሰደደ ጽውጽዋያትን ግጉይ ሓበሬታን ክርድእዎን ክነጽግዎን ዘዘኻኽር ድማ እዩ። ታሪኽ ምጽናዕ ሕሉፍካ ንምርዳእ ወሳኒ እዩ፡ ዝተሓልፈ መዋእል ቀዳሞት ኣቦታት ድማ ንመበረኺ ሞራልን መዕበዪ ፍናንን ትጥቀመሉ። እንተኾነ፡ ሓቅታት ዝጠምዘዘ ትረኻን ኣብ ጽውጽዋይ ሰረት ዝገበረ ዛንታን፡ ሞራልን ፍናንን ዘበርኽ ትውፊት ዘይኮነ ከቢድ ሳዕቤን ዘኸትል ሰልሚ እዩ።

ተኸታተልቲ ስርዓታት ኢትዮጵያ፡ ሃገሮም ንባዕላ ይኹን ንዅለን ሃገራትን ህዝብታትን ዞባ ቀርኒ ኣፍሪቃ ናይ ዘይቅሳነትን ዘይርግኣትን ጠንቂ ክትከውን ሰሪሖምን ኣብ ስራሕ ኣለዉን። እዚ ኣፍደገ ባሕሪ ንምንዳይ ተባሂሉ ዘይኮነ፡ ካብ ግዜ ሃጸይ ምነሊክ ኣትሒዞም ዝነበሩ መራሕቲ እዛ ግዝኣት ምስፍሕፋሕን ወራርን ዝኣተናኡ ናይ ኲናትን ተጻብኦን ባህሪ ዝተላበሱ ብምዃኖም እዩ። ህዝብታት እዚ ከባቢ ብሓፈሻ መንግስቲ ኤርትራ ድማ ብፍላይ፡ ህዝቢ ኢትዮጵያ ኣፍደገ ባሕሪ ክጥቀም ምሉእ ዕድል ሂቡ እዩ። ምኽንያቱ ህዝብታት እዚ ዞባ ታሪኹ፡ ቁጠባውን ስነኣእምሮኣውን ምትእስሳርን ኣብ ግምት ብምእታው ንምዕባለኡ ደራኺ ምዃኑ ስለ ዝኣምን።

ንሓፈሻዊ ናይ ምትሕግጋዝ ጽምዶ ብዝምልከት ኣብ መስከረም 1991 ንሕትመት ዝበቕዐት መጽሔት ‘ሓርበኛ’ ነዚ ብግሁድ’ያ ተንጸባርቕ። መጽሔት ‘ሓርበኛ’ “ቃለ-መሕትት ምስ ብጻይ ኢሳይያስ ኣፍወርቂ” ብዝብል ኣርእስቲ ኣብ ዘውጽኣቶ ጽሑፍ፡ ብዛዕባ ምስ ጎረባብቲ ሃገራት ዝግበር ዝምድናታት ሕቶ ኣቕሪባትሉ ነይራ። ናይ ሽዑ ዋና ጸሓፊ ህዝባዊ ግንባር ናይ ሕጂ ፕረዚደንት ሃገረ ኤርትራ ተጋዳላይ ኢሳይያስ ኣፈወርቂ፡

ምስ ኢትዮጵያን ሱዳንን ንኣብነት፡ ንናይ ደገ ተጽዕኖታትን ሽርሕታትን ብሓባር ክንምክት፡ ብናይ ሓባር መደባት ኣብ ወፍሪ ርእሰማል ክንተሓጋገዝ፡ ናይ ሓድሕድ ሃብቲ ተጠቒምና ካብ ግዳማዊ ጽግዕተኛነት ክንገላገል ስለ እንኽእል ኣብ ክንዲ ጸቢብ ናይ ገዛእ ርእስና መደባት ኣውጺእና ጥራሕ ንሰርሕ፡ ስፍሕ ዝበለን ንርሑቕ ዝኸይድን መደባት ኣውጺእና እንተ ሰራሕና ዝበለጸ ምዃኑ ኣየጠራጥርን። ኣተሓሳስባና’ውን በዚ ደረጃ ክሰፍሕ ኣለዎ። ቅድም እዚ ከም ሓሳብ ጥራሕ ነይሩ ይኸውን፡ ሕጂ ግን ናብ ግብራውነት ይኸይድ ስለዘሎ ብንቕሓት ክንፈልጦን ክንርድኦን ኣገዳሲ ይመስለኒ፡

ክብል እዩ መሊሱ።

መንግስቲ ኤርትራ ካብዚ መጐታዊ መትከል’ዚ ተበጊሱ፡ ኣብ ፈለማ ዓመታት ናጽነት፡ ንዝተሓለፈ ጸሊም ታሪኽ ዝኾነ ይኹን ካሕሳን ሕቶ ይቕረታን ከይሓተተ ብምዕጻው፡ ኢትዮጵያ ብዘይ ቀረጽን ግምሩክን ንወደባት ኤርትራ ብናጻ ክትጥቀመሉ ኣፍቂዱ። ብተወሳኺ ንጠለብ ውሽጢ ሃገር ዘድልያ ነዳዲ፡ ንምጽራይ፡ ትካል ሪፋይነሪ ዓሰብ ብናጻ ክትግልገለሉ ኣፍቂዱ።

እዚ ኣመለኻኽታ’ዚ ዋላ’ውን ድሕሪ እቲ ንምጒባጥ ኤርትራ ሓሊኑ ዝተበገሰ ደግሲ ወራራት ድሕረ-ናጽነት ኣብ ዝመጻሉ ኣይተቐየረን። ነቲ ዓጸቦ ዘይበለየሉ ብዙሕ ክፋል ካብ ህዝቢ ኢትዮጵያ ንምዕንጋል ተባሂሉ፡ ዝተኣከበ ረድኤት ማሕበረሰብ ዓለም፡ ድባብ ኲናት ከይዘለቐ፡ ብ24 መጋቢት 2000፡ ኤርትራ ብመገዲ ፕረዚደንት ኢሳይያስ ኣፈወርቂ ኣቢላ፡ ወደብ ዓሰብ ናብ ኢትዮጵያ ንዝኣቱ ኣህጉራዊ ረድኤት ክፉት ክኸውን ኣፍቂዳ። እዚ መርገጺ’ዚ ኣብ 2018 ኣብ ኢትዮጵያ ፖለቲካዊ ለውጢ ምስ መጽአ እውን ኣይተቐየረን።

‘ግዙፍ ስትራተጂ ክልተ ማያት’ (የሁለት ውሃዎች ዐቢይ ስትራተጂ)፡ ብዝብል ኣርእስቲ ብትካል ወጻኢ ዝምድናታት፡ ሚኒስትሪ ጉዳያት ወጻኢ ኢትዮጵያ ኣብ 2024 ንህዝቢ ወግዓዊ ዝተገብረ ስትራተጅያዊ ሰነድ፡ ወደባት ኤርትራ ኢትዮጵያ ንኽትጥቀመሉ ክፉት ምዃኑ ምስክርነቱ ኣስፊሩ ይርከብ። እቲ ሰነድ፡

ኣብ 2018 ዝምድናና ብምስትኽኻሉ ብወገን ኤርትራ ኣገልግሎት ወደብ ንምጅማር ድሌት ተራእዩ እዩ። እዚ ግና ዘላቒ ኣይኮነን። ብኣጠቓላሊ፡ ውሽጣውን ግዳማውን ረቛሒታት ንሕቶ ዋንነት ኣፍደገ ባሕሪ ኢትዮጵያ ደሪትዎ ጸኒሑ እዩ፡

ብምባል፡ ብወገን ኤርትራ ዘሎ ክፉት ልቢ ይጠቅስ።

2. ክልሰ-ሓሳብ ውዲትን ተጠቃምነቱ ብልሂቃን ኢትዮጵያ

እዚ መእተዊ ጽሑፍ’ዚ፡ ንምዝኽኻር ደኣ እምበር ማእከል ሓሳብ እዚ ዓንቀጽ ኣይኮነን። እዚ ዓንቀጽ’ዚ፡ ነቲ ኣብዚ ቅንያት’ዚ ብድርብ ዝድሰቕ ዘሎ ከበሮ ምርኡይ ሃለወሳ ልሂቃን ኢትዮጵያ ርሕቀት ጉያኦም ክሳብ ኣበይ ክበጽሕ ይኽእል ንምእማት ዝሃቀነ እዩ።

ዘለናዮ መዋእል፡ መድረኽ ማሕበራዊ መራኸቢታት ኣብ ምዝርጋሕን ምብዛሕን ሓበሬታ ዝለዓለ ኢድ ሒዙሉ ዘሎ እዩ። ከም ውጽኢቱ ናይ ሓሶት ታሪኻዊ ትረኻታትን ግጉይ ሓበሬታን ብቐሊልን ቅልጡፍን ናብ ሰፊሕ ተኸታታሊ ክዝርጋሕ ኣኽኢሉ ይርከብ። በዚ ድማ፡ ነቲ ክዉን ሓቅን ወድዓዊ ትረኻን ኣብ ምዝንባዕ ማሕበራዊ መራኸቢታት ኣብ ጥቕሚ ይውዕል ኣሎ። ማሕበራዊ መራኸቢታት ዝንቡዕ ሓበሬታታት ብምድግጋም፡ ካብ ተራ ሓበሬታ ናብ ፍልጠት ንምስግጋሩ ዝህቅን ማዕከን ኮይኑ ይርከብ። ናይ ርሑቕ ዕላማ ናይቶም ኣብ ሎሚ ኮይኖም ዝንቡዕ ትረኻ ዝሰብኩ ድማ ንሱ እዩ። ዋላ ሎሚ ኣይተግበር፡ ዝመጽእ ወለዶ ጽባሕ ከተግብሮ ኣለዎ ዝብል እዩ። እዚ ድማ ኣብ መንጎ ወለዶታት ዘይድቅስ ናይ ግጭት ውርሻ ምቕማጥ ማለት እዩ። እምበር፡ ኣብ ሎሚ ሓቂ ዘይኮነ ዛዕባ ጽባሕ ሓቂ ክኸውን ዘለዎ ተኽእሎ ኣዝዩ ጸቢብ እዩ።

ብመንግስቲ ወይ ውድብ ደረጃ ግጉይ ሓበሬታ ናይ ምዝርጋሕ ወፍሪ (Disinformation Campaign)፡ እንተወሓደ ካብ 2016 ጀሚሩ ርኡይ ሕብረተሰባውን ስነ-ፍልጠታውን ኣቓልቦ ረኺቡ እዩ። እዚ ሜላ’ዚ፡ ውልቀ ተዋሳእቲ ንገንዘባዊ መኽሰብ ወይ ንካልእ ዕላማታት ንምዕዋት ክጥቀሙሉ እንከለዉ፡ መንግስታዊ ይኹን ዘይመንግስታዊ ፖለቲካውያን ተዋሳእቲ ድማ ህዝባዊ ርእይቶ ንምቕያር ወይ ንምጽላው፡ ፖለቲካዊ ዕላማ ንምዕዋት፡ ወይ’ውን ፖለቲካዊ ስልጣን ንምርካብ ክጥቀሙሉ ይኽእሉ። እዚ ብቐንዱ ኣብ ዲጂታላዊ መድረኽ ዝዕየ ኮይኑ፡ ክንዮኡ’ውን ብዝተፈላለየ ኣገባብ ይከፋፈል እዩ። ካብ ምድግጋሞም ዝተላዕለ ድማ ነባሪ ጽልዋ ከስዕብ ከም ዝኽእል ምግንዛብ ኣገዳሲ እዩ። እዚ ኣብ ዲጂታላዊ መድረኽ መንግስታት ዝጥቀሙሉ ናይ ሓሶት/ግጉይ ወይ ድማ ኣደናጋሪ ሓበሬታ ናይ ምዝርጋሕ ወፍሪ፡ ግሁድን ስዉርን ፕሮፖጋንዳ፡ ከምኡ’ውን ንዝተወሰነ ዕላማ ከዐውት ተባሂሉ ዝተሃንጸ ውዲታዊ ክልሰ-ሓሳባት (Conspiracy theories) ምድንፋዕ የጠቓልል።

ኣብዚ ቅንያት’ዚ ልሂቃን ኢትዮጵያ ብሓፈሻ ቀዳማይ ሚኒስተር እታ ሃገር ድማ ብፍላይ፡ ካብዚ ግጉይ መረዳእታን ኵነተ ኣእምሮን ብምብጋስ፡ ኣብ ዞባ ቀርኒ ኣፍሪቃ ንወለዶታት ሰላም ዝኸልእ ፈልሲ ጽልእን ምትፍናንን ይተኽሉ ኣለዉ። “ጥምየት ኣብ ዘለዎ፡ ሕጊ ኣይሰርሕን’ዩ” ዝብል እከይ መጻሕተሪ ኲናት መርሓ ተሓንጊጦም፡ ኣሽሓት ኣሻንጉሊት ብምኽታት፡ ናይ ምስፍሕፋሕ ፖለቲካዊ ዲስኵሮም ኣቓልቦ ከርክብ ይኽእል እዩ ብዝብሎ መናፍሕ ይነፍሑ ኣለዉ።

እዚ ኣብ ስልጣን መንግስቲ ሓዊስካ ተኸታተልቲ ስርዓታት ኢትዮጵያ፡ እታ ሃገር ዘለዋ ዕቚር ባህርያዊ ጸጋ ብግቡእ ኣማሕዲሮም፡ ከይተደረረ ዝሓድር ዜጋ ዘይብላ ሃገር ክገብሩዋ እናኸኣሉ፡ ክሳዕ ለይቲ ሎሚ ረሃብ (ዓጸቦ) ዝብል ቃል፡ መበቈሉ ኢትዮጵያ እትበሃል ሃገር ክሳብ ዝመስል ዝገበሩ ባዕሎም እዮም። እዞም ስርዓታት ነቲ ኣብ ነዊሕ ዓመታት ዝሃነጽዎ ብሄራዊ ስርዓተ ምሕደራን ንሱ ዝፈጠሮ ማሕበረ-ፖለቲካዊ ሽግራትን ኣለልዮም ክፈትሑ ኣብ ክንዲ ዝብገሱ፡ ከም ጠንቂ ሽግሮም ናብ ካልእ ኣካል ከመልክቱ ሕማቕ ልማድን ባህርን ኮይኑዎም ኣሎ። ኣብታ ሃገር ህዝባዊ ቅሬታ ክዓቢ እንከሎ፡ ኣብ ክንዲ ነቲ ባዕሎም ዝፈጠሩዎ ታሪኻዊ ውጥረት ከዐርዩ ዝፍትኑ፡ ኢትዮጵያ ብብዝሒ ህዝቢ ዝተደረኸ ቁጠባዊ ቅልውላው፡ ኣፍ ደገ ባሕሪ ስለ ዘይረኸበት ማለት ‘ርእያ ስለ ዝሰኣነቶ’ ዘጋጠመ እዩ ክብሉ መሬት ወጊሑ ዓሪብዎም።

ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ፡ ኣብ ዝተፈላለየ ኣኼባታት ኣብ ልዕሊ ኤርትራ ብዛዕባ ዘለዎ ኣስፋሕፋሒ ውጥናት ኣብ ምግላጽ እዩ ተጸሚዱ ጸኒሑ። ስዒቡ፡ ኣብ ኣኼባ ወከልቲ ህዝቢ ኢትዮጵያ ኣብ ዘቕረቦ መደረ፡ ተዅታዂን ልኡላውነት ሃገራት ብቕሉዕ ዝግህስን፡

ኢትዮጵያ ቀጥታዊ ኣፍደገ ቀይሕ ባሕሪ ክትውንን ‘ባህርያዊ መሰል’ ኣለዋ፡ ቀይሕ ባሕሪ ‘ባህርያዊ ዶብ’ ኢትዮጵያ እዩ። እዚ ድማ ብታሪኻዊ፡ ጂኦግራፍያዊ፡ ዘርኣዊ፡ ብሄራውን ቁጠባውን ምጉታት ዝተደገፈ እዩ። ብተወሳኺ ንኢትዮጵያ፡ ቀጥታዊ ኣፍደገ ቀይሕ ባሕሪ ዘይምውናን ናይ ህላወ ሕቶ’ዩ፡

ብምባል፡ ነቲ ጉዳይ ምኽኑይ ንምግባር ኣብ ንሓድሕዱ ብዝጋጮ መግለጺታት ድልየቱ ገሊጹ።

እዛ ናይ ስራሕ ጀምሩ ወግዓዊት መለኸት ምስ ተሃርመት፡ ኩሎም ናይ ነፋሒቶ ባህሪ ዘለዎም ልሂቃናቱ ካብቲ ኣዝጊቦምሉ ዝነበሩ ድፋዕ ኣዝሊቖም 180 ዲግሪ ኣንፈቶም ብምዛር ኣሻቦም ነቲ “ብዓል ውዕለትና፡” (የቁርጥ ቀን ወዳጅ)፡ ማለት ‘ናይ ክፉእ ግዜ ሰብና’ እናበሉ ዝምጕስዎ ዝነበሩ ህዝብን መንግስትን ኤርትራ፡ ንግዝኣታዊ ሓድነቱን ልኡላውነቱን ዘነጻጸረ መጥቃዕቲ ጀሚሮም።

ብተወሳኺ እዞም ልሂቃን፡ ነዚ ሎሚ ኣልዒሎምዎ ዘለዉ፡ ብሉይ ግን ከኣ ሓድሽ ናይ ምስፍሕፋሕ ህርፋን ከርውዩ፡ ክልተ ንሓድሕዶም ዝተኣሳሰሩ ጂኦግራፍያውን ዲሞግራፍያውን ስነ-መጐታት ይሕውሱ እዮም። ኣብ ኤርትራ እዚ ዛዕባ’ዚ ኣብ ዝለዓለሉ መድረኻት፡ ኩሉ ብኢትዮጵያ ዝቐርብ መጐት ሕጋዊ ኣይኮነን፡ ስለዚ ኣብቲ ናቶም ኣጀንዳ ምዅዳድ ትርጉም ዘይብሉን ግዜ መጥፍእን እዩ ዝብል ሰፊሕ ርእይቶ እዩ ዘሎ። እንተኾነ፡ እቲ ብመንግስታዊ መራኸቢ ብዙሃን ኢትዮጵያ ይኹን መርበባት ማሕበራዊ መራኸቢ ብዙሃን ብደገፍቲ ናይ’ቲ ስርዓት ዝዝርጋሕን ብብዝሒ ዝደጋገምን ዘሎ ናይ ሓሶት መንሹራት፡ በቲ “ሓሶት እንተ ተደጋገመ ሓቂ ይመስል” ዝብል ኣጒል ሃተምተሞም፡ መላእ ህዝቢ ኢትዮጵያ ከየጋግዩ፡ ካልእ ወጻእተኛ’ውን ከየደርብሹ፡ ነቲ ፍሉጥን ወድዓውን ሓቂ ክንደጋግመሎም ግቡእ ስለ ዝኾነ እዩ።

ንድሕሪት ምልስ ምስ እንብል፡ እዛ ኢትዮጵያ እትበሃል ሃገር፡ ኣብ ታሪኻ ንፈለማ እዋን ኣብ 1952 እያ፡ ኣፍደገ ቀይሕ ባሕሪ ክትበጽሕ ዝኸኣለት፡ እዚ ድማ ብድርኺትን ገዚፍ ደገፍን ሓይልታት ወጻኢ ብጉልባብ ፈደረሽን ንኤርትራ ብዘይሕጋዊ ኣገባብ ድሕሪ ምልሓቓ ብዝረኸበቶ ዕድል እዩ። ን39 ዓመታት ድማ ክሳዕ 1991፡ ነቲ ገማግም ብዓመጽ ተቘጻጺራቶ። ኣብዚ ካብ 1952 ክሳዕ 1991 ዝነበረ ናይ ፈደረሽንን መቝረንትን 39 ዓመታት፡ ዝኾነ ይኹን ካብቶም ብቐይሕ ባሕሪ ዝዓብዱ ልሂቃን እታ ሃገር ካብ ቀይሕ ባሕሪ ሓደ ዓሳ ዝገፈፈ የለን። ኣብ ዝኾነት ትኹን ናይ ኤርትራ ከተማ ብግዲ እንተዘይኮይኑ ብፍታዉ ህዝቢ ኤርትራ ኣይተቐመጠን። እቲ ን39 ዓመታት ዝተሃነጸ ሓይሊ ባሕሪ ናይታ ማያ ክትሰቲ ዘይትኽእል ‘ኢትዮጵያ’ በቲ ንእሽቶን ግቡእ ናይ ባሕሪ ኣጽዋራት ዘይዓጠቐ ግን ከኣ ተባዕ ሓይሊ ባሕሪ ህዝባዊ ግንባር ሓርነት ኤርትራ እዩ ተደምሲሱ።

ኢትዮጵያ ኣብ 20 ክፍለ-ዘመን

ኣብ መፈለምታ 20 ክፍለ ዘመን፡ ምልእቲ ኣፍሪቃ ኣብ ትሕቲ ግዝኣት ኤውሮጳ ኣትያ እንከላ፡ ሮበርት ፒት ስኪነር ዝተባህለ ናይ ሕቡራት መንግስታት ኣመሪካ ጠቕላሊ ቆንስል ኣብ ሃገረ ፈረንሳ፡ ኣብ ወደባዊት ከተማ ማርሴይ ቤት ጽሕፈት ደኲኑ ነበረ። እዚ ኣመሪካዊ ዲፕሎማሰኛ’ዚ፡ ኣብቲ እዋን’ቲ ናብታ ዕሙር ንግዳዊ ንጥፈታት ዝነበራ ወደባዊት ከተማ ዝጓረት ጥረ ነገራት ኣቓልቦኡ ሰሓቦ። ዝያዳ መጽናዕቲ ክገብርን ምንጩ ክፈልጥን’ውን ኣንቀደ። ካብተን መራኽብ ዝራገፍ ዝነበረ ዝተፈላለየ ዓይነት ዘህርፍ ሽሻይ ምስ ተዓዘበ፡ ኤውሮጳ ካብ ኣህጉር ኣፍሪቃ ብእትጓርቶ ዝነበረት ጸጋታት ክሳዕ ክንደይ ዓቢይ መኽሰብ ትሓፍስ ምህላዋ ተሰወጦ። ከም ሰብ ድማ ሃገሩ ተኻፋሊት ናይዚ ጸጋ’ዚ ክገብራ ተለመ።

ክሳዕ እዚ ዝተገልጸ እዋን’ዚ ኣመሪካ፡ ንኣህጉር ኣፍሪቃ ብዙሕ ትግደሰላ ኣይነበረትን። ስለ ዝኾነ ድማ እዩ ሮበርት ስኪነር፡ መንግስቲ ሃገሩ ነዛ ፍርያም ኣህጉር ኣድህቦ ክገብረላን ክኸስበላን ብዘለዎ ዓቕሚ ዝጸዓረን ደጋጊሙ’ውን ናብ መንግስቱ መልእኽቲ ዝሰደደን።

እቲ ቆንስል፡ ሃገሩ ንኢትዮጵያ ከም መእተዊ በሪ ንኣፍሪቃ ክትጥቀመላ ከም እትእኽል ዝምጒት ክልተ ነጥብታት ነበሮ። እቲ ቀዳማይ ኢትዮጵያ (ኣብቲ ሽዑ እዋን ኣቢሲንያ ትበሃል ዝነበረት ግዝኣት) ኣብ ትሕቲ ኤውሮጳዊ መግዛእቲ ዘይወደቐት እንኮ ኣፍሪቃዊት ግዝኣት ብምንባራ ተቓጻጺ ስለዘይህሉዋ፡ እቲ ካልኣይ ድማ ሽዑ እዋን ዘውዲ ደፊኡ ዝነበረ ሃጸይ ምስ ናይ ወጻኢ ሓይልታት ንግዳዊ ዝምድና ንምምስራት ድሉው ብምንባሩ እዩ። ኣብቲ ግዜ’ቲ ሕቡራት መንግስታት ኣመሪካ፡ ናይ ተነጽሎ መርገጺኣ ክትልውጥ ጀሚራ ነይራ እያ። ፕረዚደንት ዊልያም ማኪንለይ ቀቅድሚ ምቕታሉ፡

ደጊም ናይ ተነጽሎ ፖለቲካ ኣየዋጽኣናን፡ ኣይንብህጎን’ውን

ኢሉ ነይሩ።

ስኪነር ነዚ ናይ ፖሊሲ ለውጢ’ዚ ተደሪኹ፡ በቲ ንሱ ዝሃንደሶ/ዘሳለጦ ትልሚ ገይሩ፡ ምስ’ታ

ኣብ መጻኢ ዕድል ኣፍሪቃ ዓቢ ተራ ክትጻወት ዝተሓረየት ሃገር

ዝበላ ኢትዮጵያ ርክብ ክምስረት ሓያል ጻዕሪ ኣካየደ።

ከም ውጽኢት ናይቲ ዘካየዶ ጻዕሪ፡ ፕረዚደንት ፍራንክሊን ሩዝቨልት ንስኪነር ባዕሉ ዝመርሖ ጉጅለ ሒዙ ናብ ሃጸይ ምኒሊክ ክበጽሕ ኣፍቀደሉ። ድሕሪ’ዚ ሕቡራት መንግስታት ኣመሪካ ምስ ግዝኣት ኣቢስንያ ወግዓዊ ዲፕሎማስያዊ ዝምድና መስረተት። ዝተፈላለየ ንግዳዊ ውዕላት’ውን ከተመት። ሮበርት ፒት ስኪነር ድማ ሻምፕዮን እቲ ርክብ ተሰምየ። ከም ውጽኢቱ፡ ሕቡራት መንግስታት ኣመሪካ ንመጀመርያ ግዜ፡ ብ1903 ኣብ ኣፍሪቃ ማለት ኣብ ኣዲስ ኣበባ ቆንስላዊ ቤት ጽሕፈት ከፈተት። በዚ ምኽንያት ድማ፡ ናይ ሕቡራት መንግስታት ኣመሪካ ናይ ወጻኢ ፖሊሲ ኣብ ኣፍሪቃ ብሓፈሻ፡ ኣብ ምብራቕ ኣፍሪቃ ድማ ብፍላይ፡ ረብሓታት ኣመሪካ ኣብ ኣህጉር ኣፍሪቃ ዘውሕስ እንኮ መገዲ፡ ኢትዮጵያ ማእከል እቲ ስትራተጅያዊ መርበብ ረብሓ ምስ እትኸውን ጥራይ እዩ ዝብል ኣመለኻኽታ ኣብ ልሂቃን/ፖለቲከኛታት ኣመሪካ ሰረጸ። በዚ ዝጀመረ ድማ እያ፡ ኢትዮጵያ፡ ኣብ ዞባና፡ ረብሓታት ኣመሪካ እተውሕስ መልሕቕ ሃገር ክትከውን ዝተሓረየት።

ኣብዚ ክርሳዕ ዘይብሉ፡ ብመንጽር’ዚ ሓድሽ ዓለማዊ ምዕሪት ምውሓስ ሃገራዊ ረብሓታት፡ ክሳዕ ምዝዛም ዓመተ 2024 ዝቐጸለ ቅሉዕ ተጻብኦታት ኣመሪካ ኣንጻር ኤርትራ፡ ብቐንዱ፡ ረብሓታት ኣመሪካ ንምሕላው ተባሂሉ’ዩ። ኣመሪካዊ ረብሓታት ንምሕላው ዝተሓረየት ኢትዮጵያ ተልእኾኣ ክትፍጽም፡ ኣብታ ሃገር ነዚ ዘተግብር ‘ኣሳሳዪ ስርዓት’ (Client State) ክህሉ ብግዲ እዩ። ካብ ምምስራት ዲፕሎማስያዊ ዝምድና ማለት 1903 ክሳብ ክፍላ 1970ታት ዝነበሩ ስርዓታት ከኣ ነዚ ኣጀንዳ’ዚ ዘሳስዩ መራሕቲ ብምንባሮም፡ ነቲ ረብሓ መሊሱ ዘደንፍዕ ኮነ።

1. ምኽሪ ኣመሪካዊ ጆን ስፐንሰር፡



‘ብመገዲ ኤርትራ፡ ናብ ባሕሪ . . . ’ ከምዝፍለጥ መንግስቲ ኢጣልያ ኣብ ትሕቲ መሪሕነት ቤኒቶ ሙሶሊኒ ኣብ 1935 ንኢትዮጵያ ምስ ወረራ፡ ሃጸይ ሃይለስላሰ ካብ ሃገሩ ሃዲሙ፡ ካብ 1936 ክሳብ 1940 ኣብ ዓዲ እንግሊዝ እዩ ብስደት ዝቕመጥ ነይሩ። ኣብ እዋን ስደቱ፡ ኣብ ዝተፈላለየ መድረኻት ብፍላይ ከኣ ኣብ ማሕበር ሃገራት ዓለም (ሊግ ኦፍ ኔሽንስ) ንናጽነት ኢትዮጵያ ይጉስጒስ ምንባሩ ሰነዳት ይሕብሩ። ድሕሪ ስዕረት ሓይልታት ኢጣልያ ኣብ 1941 ኣብ እዋን ካልኣይ ኲናት ዓለም ከኣ ናብ ኢትዮጵያ ተመሊሱ።



ኣብ ዘመናዊ ታሪኽ ኢትዮጵያ፡ ኣፍደገ ባሕሪ ናይ ምርካብ ፈተነን ውጥንን ኣብ ዘመነ መንግስቲ ሃጸይ ሃይለሰላሰ እዩ ጀሚሩ። ኣብቲ ግዜ እቲ ጠመተ ኢትዮጵያ ኣብ ኣርባዕተ ናይ ዝተፈላለያ ሃገራት ወደባት’ዩ ነይሩ። ወደብ ዘይላ (ልክዕ ስማ፡ ዘይልዕ) ናይ ሶማልያ፡ ጅቡቲ ናይ ሃገረ ጅቡቲ፡ ናይ ኤርትራ ድማ ወደባት ዓሰብን ምጽዋዕን። ሃጸይ ሃይለስላሰ፡ ዓይኑ ናብዘን ኣርባዕተ ወደባት ክቕንዕ እንከሎ፡ ዘይነበሮ ክረክብ ደኣ እምበር ዝነበሮ ክመልስ ኣይነበረን።

እቲ ሓቂ ካብዚ እዩ ዝጅምር። ኣብ ሶማሊ ላንድ ተደኲና እትርከብ ወደብ ዘይላ ናይ ሶማልያ እታ ዝያዳ ኣቓልቦ እቲ ሃጸይ ረኺባ ዝነበረት ወደብ እያ ነይራ። እንተኾነ እታ ወደብ ኣብ ትሕቲ መግዛእቲ እንግሊዝ ብምንባራ፡ እንግሊዝ ድማ ቀረባ መሓዛ ኣመሪካ ብምዃና፡ ኣማኻሪ እቲ ሃጸይ ዝነበረ ኣመሪካዊ ጆን ስፐንሰር፡ ንወደብ ዘይላ ምብሃግ ማለት ከም ቅሉዕ ተጻብኦ ኣብ ልዕሊ ሃገረ እንግሊዝ ስለዝቚጸር ክትግበር ከም ዘይከኣል ከም ዝገለጸሉ ኣብ መጽሓፍ ውልቃዊ ዝኽርታት (ካብ ገጽ 141 ኣትሒዙ ኣብ ዘሎ ገጻት) ናይቲ ኣማኻሪ ብዝርዝር ተሰኒዱ ንረኽቦ።

ቀጺሉ እቲ ሃጸይ ኣቓልቦኡ ናብ ወደብ ጅቡቲ ኣቕንዐ። ሕጂ’ውን እቲ ኣማኻሪ፡ እዚ ድማ ምስታ ንጅቡቲ ትገዝእ ዝነበረት ካብ ቀንዲ መሓዙት ኣመሪካ ዝኾነት ፈረንሳ ሽግር ክፈጥረልና እዩ ብዝብል ምኽንያት፡ ህርፋን እቲ ሃጸይ ውዱቕ ገበሮ። ድሕር’ዚ፡ እቲ ሃጸይ ዘይኮነ፡ እቲ ኣማኻሪ እዩ ካልእ እማመ ዘቕረበ።

ኣብ መንጎ 1936ን 1941ን ኣብ ዝነበረ ዓመታት፡ ኤርትራ ምስ ኢጣልያዊት ሶማሊላንድ ኣካል ‘ኢጣልያዊ ግዝኣት ምብራቕ ኣፍሪቃ’ ኮይና ንመጀመርታ ግዜ ምስ ገለ ክፋል ኢትዮጵያ (ኢጣልያ ዝተቘጻጸሮ ክፋል እታ ሃገር) ሓቢራ ትመሓደር ነበረት። ካልኣይ ኲናት ዓለም ብዓወት ሓይልታት ኪዳን ድሕሪ ምዝዛሙን ኢጣልያ ምስ ተሳዕረትን ድማ፡ ኤርትራን ሶማሊላንድን ኣብ ትሕቲ ወተሃደራዊ ምምሕዳር እንግሊዝ ክኣትዋ እንከለዋ፡ ኢትዮጵያ ኣብ ትሕቲ ሃጸይ ሃይለስላሰ ናጽነታ ክትመልስ ከኣለት።

ድሕሪ ስዕረት ኢጣልያ ቀጺሉ ኣብ ዝተኸተመ ውዕል ሰላም ፓሪስ ናይ 1947፡ መጻኢ እተን ኣብ ትሕቲ ቊጽጽር ኢጣልያ ዝነበራ ሃገራት ኤርትራ፡ ሊብያን ሶማልያን ተወሰነ። ሊብያን ሶማልያን ናጽነተን ክወሃበን እንከሎ፡ ኤርትራ ግን ድሕሪ ዝተወሰነ ዓመታት ብዘይ ድሌት ህዝባ ምስ ኢትዮጵያ ብፈደረሽን ተቘርነት። ዓንቀጽ 23 ናይ ውዕል ሰላም ፓሪስ፡ ንጉዳይ ኤርትራ ብዝምልከት፡ ሃገራት ሓይልታት ኪዳን (ኣመሪካ፡ እንግሊዝ፡ ፈረንሳ፡ ሶቭየት ሕብረት) ኣብ ውሽጢ ሓደ ዓመት መጻኢ ኤርትራ ክውስና ዝእዝዝ እዩ ነይሩ። ክሰማምዑ ምስ ዘይክእሉ ድማ እቲ ጉዳይ ናብ ሓፈሻዊ ባይቶ ሕቡራት ሃገራት ክሓልፍ ተወሲኑ ነይሩ።



እንግሊዝ ምምቕቓል ኤርትራ፡ ምዕራባዊ ክፋላት ናብ ሱዳን፡ ከበሳታትን ገማግም ባሕርን ናብ ኢትዮጵያ ክጽንበሩ ኣሚማ። ኣመሪካ ብወገና ኤርትራ ምስ ኢትዮጵያ ምሉእ ሕብረት ክትገብር ሓሳብ ኣቕሪባ። ፈረንሳ፡ ኤርትራ ኣብ ግዝኣተ- ሞግዚ ምምሕዳር ኢጣልያ ክትጸንሕ ዝብል ሓሳብ ከተቕርብ እንከላ፡ ሕብረት ሶቭየት ብወገና ኤርትራ ኣብ ትሕቲ ግዝኣተ-ሞግዚ (trusteeship) ኣህጉራዊ ምምሕዳር ክትጸንሕ ኣሚማ። በዚ ድማ ኣብ ዛዕባ መጻኢ ኤርትራ ክሰማምዑ ኣይከኣሉን። ኣብ ሓደ ነጥቢ ክበጽሑ ስለ ዘይከኣሉ፡ ብመሰረት ኣቐዲሙ ዝተቐመጠ ካልኣይ ኣማራጺ እቲ ጉዳይ ኣብ 1948 ናብ ሓፈሻዊ ባይቶ ሕቡራት ሃገራት (UNGA) ቀሪቡ። እዚ ድማ ነቲ ድርብ መለክዒ (Double Standard) ናይቲ ውሳነ ዘግሃደ ነበረ።

ኣብ ከምዚ ዓይነት ኩነታት፡ ኣማኻሪ እቲ ሃጸይ ዝነበረ፡ ጆን ስፐንሰር ነዛ ነቓዕ’ዚኣ ተጠቒሙ፡ ሕቶ ወደባትን ኣፍደገ ባሕሪን ኢትዮጵያ መልሲ ንኽረክብ ምሉእ ኣቓልቦ እቲ ሃጸይ ናብ ኤርትራ ከምዝቐንዕ ገበረ። ሃጸይ ሃይለስላሰ ኣብዚ ዝተገልጸ ዛዕባ’ዚ፡ ከምቲ ኣቐዲሙ ዝተዋህቦ መልሲ ናይ ክልተ ሃገራት ስክፍታ ነይሩዎ እዩ። ምኽንያቱ ድሕሪ ስዕረት ኢጣልያ ንኤርትራ ተቘጻጺሩ ዝነበረ ወተሃደራዊ ምምሕዳር እንግሊዝ ስለ ዝኾነ፡

ንኤርትራ ምጒባጥ ይከኣል ድዩ፧

ክብል ሓተተ።

ጆን ስፐንሰር ዝሓዘ ሒዙ፡

ብዛዕባ’ዚ ኣይትሰከፍ፣ ንዓና ጥራይ ግደፎ። ነዚ ንምትግባር መንግስቲ ኣመሪካ ሓደ ውጥን ከዳሉ’ዩ፡

ክብል ንስክፍታ እቲ ሃጸይ ዝቕንጥጥ ዘተኣማምን መልሲ ሃቦ።

ድሕሪ’ዚ፡ ሃጸይ ሃይለስላሰ ብምኽሪ ጆን ስፐንሰር ተደሪኹ፡ ሕልሚ ኣፍደገ ባሕሪ ከግህድ ምሉእ ኣድህቦኡ ናብ ኤርትራ ገበረ። ስለዚ ከኣ እዩ፡ ዲስኩር ሃገርነት ኢትዮጵያ ብመንጽር ምድግጋሙን ዓይነት በሃልቱን እንክርአ፡ ባዕሉ ዝውንኖ ጥሙሕ ከም ዘይብሉን ብናይ ደገ ሓይልታት ዝስግደድን ምዃኑ ርእሰ ግሉጽ ዝኸውን። ነዚ ኣጀንዳ’ዚ ንምዕዋት ከኣ እዮም፡ ናይ ምዕራብ ልሂቃን፡ ወትሩ ነቲ ቅኑዕ ታሪኻዊ ኣመዓባብላ ሃገረ ኤርትራ ኣዋሲኖም፡ በቲ ንልዕልና ኢትዮጵያውነት ከንጸባርቕ ተባሂሉ ዝተሰንዐ ጽውጽዋያዊ ዛንታታት ክዕፍንዎ ብዘይ ምብታኽ ዝሰርሑ። ነቲ ወድዓዊ ክዉንነት ንምቕልባስ ከኣ ብመሪሕነት ግዳማውያን ሓይልታትን ሒደት ልሂቃን እታ ሃገርን ኣብ መንጎኦም ብዘሎ ናይ ረብሓ ምትእስሳር፡ ሓቢሩ ዝተሃንጸን ነንሓድሕዱ ዝደጋገፍን ኵምራ ዲስኩራት ክፈሪ ክኢሉ።

ሃጸይ ሃይለስላሰ፡ ንምኽሪ ጆን ስፐንሰር ተቐቢሉ ክዘምት ወጠነ። ብድሕር’ዚ፡ ኣብቲ ዓለምና ካብ መሪር ግዜ ካልኣይ ኲናት ዓለም ተገላጊላ፡ ኣብ ሰልሚ ዝሑል ኲናት ዝተሸመመትሉ ተሃዋሲ ናይ ልዕለ-ሓያላን መድረኽ ውድድር፡ ሕልሚ ኣፍደገ ባሕሪ ኢምብራጦርያዊት ኢትዮጵያ ንምግሃድ ብሓደ ወገን፡ ስትራተጅያውን ጸጥታውን ረብሓታት ኣመሪካ ኣብ ቀይሕ ባሕሪ ንምውሓስ በቲ ካልእ፡ ብኣመሪካ ዝተመወለ ኣንጻር ኣህጉራዊ ሕግታት ደው ዝበለ ንመሰል ርእሰ-ውሳነ ህዝቢ ኤርትራ ዝጐሲ ውሳነ ፈደረሽን ተበየነ።

ዓንቀጽ 10 ናይ ቻርተር ሕቡራት ሃገራት፡

ሓፈሻዊ ባይቶ ውድብ ሕቡራት ሃገራት ኣብ ኣህጉራዊ ጉዳያት፡ ምውጋድ መግዛእቲ (Decolonizattion) ዝምልከት ዛዕባ ሓዊሱ፡ ለበዋታት ናይ ምሃብ ስልጣን ኣለዎ፡

እዩ ዝብል።

እቶም ዝወሃቡ ለበዋታት፡ ብባይቶ ጸጥታ እንተ ዘይጸዲቖም፡ ግብራውያንን ብሕጊ ቀየድትን ኣይኮኑን። በዚ ድማ እዩ፡ እቲ ብሓፈሻዊ ባይቶ ሕቡራት ሃገራት ዝተወሃበ ውሳነ ፈደረሽን፡ ብቻርተር እቲ ኣህጉራዊ ትካል’ውን ብግቡእ መስርሓት ዘይሓለፈ ዘይሕጋውን ዘይፍትሓውን ውሳነ ተባሂሉ ኣብ ታሪኽ ሰፊሩ ዘሎ። ነዚ ጉዳይ’ዚ ንምጥዕዓም፡ ሓይልታት ኪዳን ንለበዋ ሓፈሻዊ ባይቶ ሕቡራት ሃገራት (UNGA) ብምቕባለን ነቲ ባይቶ ብጭቡጥ ስልጣን ሂበናኦ ዝብል መግለጺ እውን ይወሃበሉ እዩ።

ይቕጽል

[Fed_Up]

I am trash

እሙሙዬ,
Why do you always quote people out of context?

Stop being [deleted]

[Zmeselo]

I am trash

እሙሙዬ,
Why do you always quote people out of context?

Stop being [deleted]

Trash felt insulted, bro fed up!