ጌታቸው ረዳ፡ ምስ ቢቢሲ ኣብ ዝገበሮ ፍሉይ ቃለመሕትት፡ ብዛዕባ ታደሰ ወረደ እንታይ ኢሉ?
https://www.bbc.com/tigrinya/articles/cy70024jn1do
AFP
10 ሚያዝያ 2025
ኣብዚ ቅነ ካብ ሓላፍነቱ ዝተሰናበተን፡ ፕረዚደነት ግዝያዊ ምምሕዳር ትግራይ ንጀነራል ታደሰ ወረደ ዘረከበን ኣቶ ጌታቸው ረዳ፡ ኣብ እዋናዊ ጉዳያትን ምምሕዳሩ ዝገጠሞ ማሕልዀን ኣመልኪቱ ምስ ጋዜጠኛ ቢቢሲ 'ፎከስ ኦን ኣፍሪቃ' ዋሂጋ ማውራ ዝገበሮ ቃለመሕትት፡ ከም ዝስዕብ ኣቕሪብናልኩም ኣለና።
ኣብቲ ናይ ትማሊ ቃለመሕትት፡ ንሱ ካብቲ ሓደ ክፋል ህወሓት ብዛዕባ ዝገጥሞ ዝነበረ ዕንቅፋት፡ ብዛዕባ'ቲ ሓድሽ ፕረዚደንት ኰይኑ ዝተሸየመ ጀነራል ታደሰ ወረደን፡ ከምኡ'ውን ንመጻኢ ኣብ ምንታይ ከም ዘትኵርን ኣመልኪቱ ተዛሪቡ ኣሎ፤ ሰናይ ንባብ።
ቢቢሲ፡ ነቲ ኣብ ስልጣን ዝነበርካሉ ክልተ ዓመት፡ ምልስ ኢልካ እንተ ርኢኻዮ፡ 'እንታይ እዩ ቀንዲ ዓወተይ' ምበልካ?
ጽቡቕ፡ ናብ ንጡፍ ግጭት ክንምለስ ተኽእሎ ነይሩ፤ ካብኡ ከም ዝተቘጠብና እኣምን። እዚ ጥራሕ እየ ክብል ዝኽእል።
ቢቢሲ፡ ብዛዕባ ዕድመ ስልጣንካ ዝዀነ ጣዕሳ ኣለካ ድዩ? ዝሓለፈ ዕድላት?
እወ፡ ከም ምምላስ ተመዛበልቲ ዝኣመሰሉ፡ ኣቐዲምና ክንገብሮም እንኽእልን ክንገብሮም ዝግበኣናን ነገራት ኣለዉ፤ በዚ እጠዓስ።
እቲ ዘሕዝን ድማ እቲ ኣብ ትግራይ ዝነበረ ፖለቲካዊ ሃዋህው - ዘይረብሕ ውሽጣዊ ፍሕፍሕ - ነዚ ዳርጋ ከም ዘይከኣል ገይሩዎ።
ቢቢሲ፡ ካብ መሪሕነት ክትእለ ወይ ክትወጽእ ዝዓበየ ኣበርክቶ ዝገበረ እንታይ እዩ ትብል? ውሽጣዊ ውድባዊ ፍሕፍሕ ፖለቲካ ድዩ ነይሩ? ኣብዚ ሕጂ ዘለኻዮ ዘብጽሓካ እንታይ እዩ ነይሩ?
ነቲ መስርሕ ንምዕንቃፍ ብወገን ፖለቲካዊ መሪሕነት ብዙሕ ጻዕሪ ነይሩ፣ ካብ ናተይ ኣመራርሓ ከይተረፈ። ፖለቲካዊ ኣመራርሓ ጥራሕ ግን ኣይኰነን። ብመጠኑ እቲ ወተሃደራዊ መሪሕነት እውን ኣካል ናይዚ ዕንቅፋት እዩ ነይሩ።
ብርግጽ ስልጣን ግዝያዊ ምምሕዳር ብዓይኒ ሕጊ ኣብ ካልኣይ ዓመት ምምስራቱ የብቅዕ። ዝዀነ ይዅን ውሳነ ስልጣኑ ንምንዋሕ ድማ ብቤት ምኽሪ ፈደረሽን ኣቢሉ ክኸይድ ይግባእ።
ካልኣይ ድማ ብርግጽ መንግስቲ ፈደራል ለውጢ ምግባር ከም ዘድሊ ተሰሚዑዎ፣ ከምኡ ምባሎም ድማ ምኽኑይ ይመስለኒ።
እቲ ኣገዳሲ ግን ንዓይ ዘይኰነስ፡ ንህዝቢ ትግራይ እውን ናብ ጸገም ዘእቱ ዘሎ ውሽጣዊ ውድባዊ ሽርሒ እዩ።
ቢቢሲ፡ ማለተይ ምውጻእካ ብፍቓድካ ድዩ ወይስ እቲ ውድብ መጺኡ ንዝቕጽል ምዕራፍ ካብ ስልጣን ክትወርድ ሓቲቱካ?
ኣይፋሉን፡ ማለተይ እቲ ሓደ ወገን ህወሓት ነዚ መስርሕ ክዕንቅፍ ጸኒሑ እዩ። ብሓቂ ክርአ ከሎ ኵሉ ዓይነት ጸቕጢ ክገብሩ ጸኒሖም እዮም። '
እገለ ወይ ድማ እዚ' እናበሉ ንመንግስቲ ፈደራል ኣማራጺ የቕርቡ ነይሮም፣ እቲ ግዝያዊ ፕረዚደንት ምምሕዳር ናይ ምሻም ሓላፍነት ዘለዎ ቀዳማይ ምኒስትር ክሳብ እዚ ግዜ`ዚ '
ኣይፋል' ክብል ጸኒሑ እዩ።
ኣብዚ ግዜ'ዚ ግን፡ ምስ ምዝዛም ስልጣን ግዝያዊ ምምሕዳር ተዛሚዱ፡ ብሓቂ ካልእ ኣማራጺ ክንርእየሉ ዝግባእ ግዜ እንተዀይኑ እቲ ቀዳማይ ምኒስተር ሓቲቱኒ።
ንኣብነት፡ ነቲ ስልጣን ተጠቒመ ተመዛበልቲ ምምላስ'ኳ ኣብ ዘይከኣልኩሉ እዋን፡ ኣብ ስልጣን ንምጽናሕ ብፍላይ ዝግደስ ሰብ ኣይኰንኩን። ስለዚ፡ ልክዕ እዩ ነይሩ፣ በቲ ሓሳብ ተሰማሚዐ እየ።
ቢቢሲ፡ እስቲ ብዛዕባ ተካኢኻ ዝያዳ ንገረና፣ ብዛዕባ ሌተናል ጀነራል ታደሰ። ናቱ ሽመት ንኽልል ትግራይ እንታይ ማለት እዩ?
ጽቡቕ፡ ኣብዚ ጉዳይ ብዙሕ እንተ ዘይዛረብ ደስ እብለኒ። ምክትል ፕረዚደንተይ ኰይኑ ጸኒሑ'ዩ። ከም ሓደ ኣገዳሲ ሓላፍነት ዝነበሮ ሰብ፡ ካብቲ ኣነ ዝገደፍኩዎ ክለዓል ትጽቢት እገብር።
እንተዀነ፡ ንሱ ማዕረ ማዕሪኡ፡ ኣብ ብዙሕ ኣጋጣሚታት፡ ልዕሊ ኵላትና ዝያዳ ተሓታቲ ናይቲ ውድቀት እዩ ነይሩ።
ሓደ ካብቲ ዘጋጥሞ ብድሆታት ድማ ሕማቕ ኣጋጣሚ ኰይኑ፡ ምናልባት ናይቲ ልጓም ዘይብሉ ናይ ስልጣን ህርፋን ዘለዎ ክሳብ ሕጂ ስልጣን ተቘጻጺሩ ዝጸንሐ ውድብ ህወሓት ክኸውን እዩ።
ከምኡ'ውን ኣብዚ እዋን'ዚ ኣንጻር እዚ ፍንጫል ክንቀሳቐስ ዓቕሚ ኣለዎ ድዩ የብሉን ክርአ እዩ። ብናተይ ኣረኣእያ ግን ኣብ ዝሓለፈ ክልተ ዓመታት ብዙሕ ተመኵሮ ኣለዎ።
እንተዀነ፡ ኣካል እቲ ናይቲ ዝሓለፈ ውድቀት ስለ ዝዀነ፡ ደጋጊሙ ክሓስበሉን ክመሃረሉን ኣለዎ እብል።
ቢቢሲ፡ ጀነራል ታደሰ ቀንዲ ተሓታቲ እቲ ውድቀት እዩ ኢልካ። ንምንታይ ደኣ እቲ መንበር ኣሕሊፍካ ትህቦ ኣለኻ ? ኣካል ናይቲ ጸገም እንተዀይኑ ንምንታይ እዩ ክመርሕ ዘለዎ?
ጽቡቕ፡ እዚ ኣነ ዝውስኖ ኣይኰነን። ፕረዚደንት ክሸይም እንተ ዝሕተት ወይ ድማ ሓደ ካብ ስልጣኑ ዝሰናበት ፕረዚደንት፡ ንዝትከኦ ፕረዚደንት ክሸይም ቅቡል ኣይመስልንን።
ርግጽ ናተይ ተካኢ እዩ። እንተ ወሓደ ኣብቲ ምስ ቀዳማይ ምኒስተር ዝገበርናዮ ዝርርብ፡ ምናልባት ካብ መብዛሕትኦም ኵሎም ነዚ ቦታ ክወዳደሩ ዝጸንሑ ዝሓሸ ምርጫኡ ዝዀነ ይመስለኒ።
ስለዚ፡ እቲ ናይ መወዳእታ ውሳነ ናይቲ ቀዳማይ ምኒስተር እዩ።
ኣብዚ ሕጂ እዋን ክብሎ ዝኽእል ድማ እቲ ስርሑ ዝተቘርጸሉ ታደሰ፡ ስርሑ ብጽቡቕ ክሰርሕ፡ በቲ ላዕለዋይ ኣመራርሓ ህወሓት ኣብ ትግራይ ዝበጽሖ ጽዕንቶ ክጻወር፡ ነቲ ክልል ዘጋጥሞ ዘሎ ጸጥታዊ፡ ቍጠባውን ፖለቲካውን ጸገማት ክፈትሕ፡ ብዓቢኡ ድማ ኣብ ምምላስ ተመዛበልትን ምርግጋጽ ሕገ-መንግስታዊ ግዝኣታት ትግራይ ከተኵር ተስፋ እገብር።
ቢቢሲ፡ ድሕሪ እቲ ሽመት፡ ምስ ጀነራል ታደሰ ናይ ምዝርራብ ዕድል ረኺብካዶ?
ኣይተሓተትኩን፣ ኣብዚ መዳይ እዚ ዓቢይ ተመኵሮ ንዘለዎ ሰብ፡ ምኽሪ ክህብ ድማ ብዙሕ ትጽቢት ዝግበሮ ኣይኰነን።
ቢቢሲ፡ ሓደ ካብቲ ዝዓበየ ውድቀትካ ተመዛበልቲ ዳግማይ ዘይምጥያሰይ እዩ ትብል። እቲ ሓድሽ ኣመራርሓ እንታይ ህጹጽ ስጕምትታት ክወስድ ኣለዎ?
ጽቡቕ፡ ኣብዚ ግዜ'ዚ ሸሞንተ ዝተፈላለዩ ንጥፈታት ቀዳምነት ክህብ ሓደ ስምምዕ ፈሪሙ ኣሎ። ንዓይ ግን እቲ ኣገዳሲ ቀዳምነት ክወሃቦ ዝግባእ ምሉእ ብምሉእ ምትግባር ውዕል ፕሪቶርያ እዩ።
ዲዲኣር [ምፍታሕ ዕጥቂ] ሓደ መዳይ ኰይኑ፡ ምምላስ ተመዛበልቲ ግን እቲ ዝዓበየ ትርጕም ዘለዎ ክኸውን ይግባእ።
ንሱ እዩ እቲ ዝያዳ ፍታሕ ከይረኸበ ቀጺሉ ዘሎ። እዚ ክሳብ ሕጂ፡ ንባዕሉ ዋሕስ ህዝቢ ትግራይ ንሱ ጥራሕ ከም ዝዀነ ገይሩ ዝምልከት [ነባር] ህወሓት፡ ዕድል ክህቦ ድዩ ወይስ ከዕንቀፎ ንቕድሚት ዝረአ እዩ።
ቢቢሲ፡ ስምምዕ ፕሪቶርያ ቀዳምነት ክወሃቦ ኣለዎ፣ ብ 'ምልኣት ክትግበር ኣለዎ ኢልካ' ጀሚርካ። ሕጂ ንድሕሪት ተመሊስካ ብምርኣይ፡ እንታይ ጌጋታት ፈጺምካ? ውዕል ፕሪቶርያ ምሉእ ብምሉእ ንኽዕወት ካብዚ ዝሓሸ እንታይ ክትገብር ምኸኣልካ?
ጽቡቕ፡ ኣዝዩ ብዝተወደበ ኣገባብ ክንሰርሐሉ ነይሩና።
'
ድርድር እንታይ ማለት ምዃኑ ሃዋሁ ዘይነበሮም' ሓሙሽተ ኣባላት ፈጻሚት ስራሕ ህወሓት ሒዝካ ዝስራሕ ነገር የሎን።
ንዅሎም መዳርግቲ ከነሳትፍ ይግባእ ነይሩ። ዝያዳ ስቪላዊ ማሕበራት ከነሳትፍ ነይሩና። ብሓፈሻ፡ ነቲ ብሰላም ምምላስ ህዝቦም ንምርግጋጽ ፍሉይ ድሌት ዘለዎም መንእሰያት ከነሳትፍ ይግባእ ነይሩ፣ ንሳቶም ጉዳይ ተመዛበልቲ ንዋጋ ዕዳታ ዘቕርቡ ኣይኰኑን።
እቲ ቀንዲ ከስምረሉ ዝግበኣኒ ጌጋ ንሱ እዩ።
ቢቢሲ፡ ዳርጋ ንህዝቢ ትግራይ ምንም ከም ዘይገበርካ ኰይኑዶ ይስምዓካ፣ እዚ ብዛዕባኻ ቅኑዕ ትንተና ድዩ?
ደሓን፡ ኣነ ኣካል ናይቲ ንህዝቢ ትግራይ ዝፈሸለ ኣመራርሓ እየ ምበልኩ። ብዛዕባ እዚ ግን ዝምክሓሉ ነገር ኣይኰንኩን። ከምቲ ኣመሪካውያን ዝብሉዎ፡ '
ሓቂ እንተዀይኑ ድማ ክምከሓሉ እየ'።
እዚ ምናልባት፡ እቲ ስልጣን ጥራሕ ትዅረት ዝገበረ ውድብ ክጻወር ዝከኣለኒ ኵሉ ፈቲነ እየ። ከምኡ'ውን፡ ነቲ ዘሎ ኵነታት ንምፍታሕ ኣዝዩ ንቑሕን ዝተወደበን ምንቅስቓስ ንምውዳብ ሓጊዘ ይመስለኒ። ከምኡ'ውን፡ እዚ ዋሕስ መሲሉ ኣዩ ዝስምዓኒ፣ ስመይ ክጥቀሰሉ ዝኽእል እዚ ጥራሕ እዩ።
ቢቢሲ፡ መጻኢ ንዓኻ እንታይ ይመስል? ቀጺሉ እንታይ እዩ፧ ሕጂ ውን ኣብ ፖለቲካ ክትሳተፍ ዲኻ?
እወ። ማለተይ ኣብዚ ፖለቲካዊ ጸወታ ምስ ኣተና፡ ንህዝቢ ትግራይ ሓዱሽ መንገዲ ክንሕንጽጽ ሓንሳብ ፈቲንና ኣለና፣ ዝተርፈና ግና ብዙሕ እዩ። እዚ ምንቅስቓስ ሃንደበት ክገድፎ ዝኽእል ድማ ኣይኰነን።
ዝዀነ መርገጺ ሒዘ ኣብ ፖለቲካ ትግራይ ክሳተፍ እየ። እዚ ድማ፡ ኣብ ምምሕያሽ ህይወት ህዝቢ ትግራይ ኣበርክቶ ክገብር ተስፋ ኣለኒ።
Office of the Prime Minister
ቢቢሲ፡ ኣብ መወዳእታ ድማ መሪሕነትካ፡ ገለ ክፋል ህወሓት ምስ ተቐናቓኒት ጐረቤት ኤርትራ ሽርክነት ፈጢሩ ኢሉ ይኸስስ ነይሩ። ኣብ ልዕሊ ኤርትራን ተነሓናሒ ምምሕዳርን ዘቕረብካዮ ክስታት እንታይ 'መርትዖ' ኣለካ?
'
መርትዖ' ምሕታት ናይ ጋዜጠኛ ሓላፍነት ድዩ ኣይፈልጥን - ቤት ፍርዲ እዩ መርትዖ ዝሓትት። ክዛረብ እኽእል እየ።
ቢቢሲ፡ መግለጺታትካ መረዳእታ ክተቕርበሉ ኣለካ. . .
ንመግለጺታተይ አረድእ እየ። ብጭቡጥ እየ ዝፈልጥ፡ ኣስማት ክጠቅስ ኣይኰንኩን።
ብጭቡጥ እየ ዝፈልጦ፣ ኣብ ምምሕዳረይ ዘለዉ ሰባት፡ ገሊኦም ብሕጋዊ መንገዲ፡ ገሊኦም ብዘይሕጋዊ መንገዲ፡ ምስ ኤርትራ ዝተዘራረቡ ኣለዉ። እቲ ናይ መወዳእታ ሕማቕ ነገር ግን ገለ ካብቲ ኣብ ውሽጢ ህወሓት ዘሎ ካልእ ክንፊ፡ ነዚ ዕድል ተጠቒሙ ኣብ ናይ ሓባር ጸላኢኦም ምእታዎም እዩ፡ ዝደለየ ዓይነት ገምጋሞም ይዅን።
ስለዚ፡ ኣስማት ክህበኩም ኣይኰንኩን፣ ግን እዚ ብሓቂ ይፍጸም ከም ዝነበረ እኹል መርትዖ ኣለኒ።
ቢቢሲ፡ ኣብ መወዳእታ፡ ብርግጽ ድማ፡ ብዛዕባ ጀነራል ታደሰ እውን ስክፍታታት ከተልዕል ከለኻ፡ ኣካል ውድቀት ናይቲ ነዚ ዝሓለፈ ምምሕዳር ምንባሩ እንታይ 'መርትዖ' ኣለካ?
ምክትል ፕረዚደንተይ እዩ ነይሩ። ከምኡ'ውን እቲ ዝተዋሃቦ ሓላፍነት፡ ስርሑ ክፍጽም ኣይከኣለን።
ንታደሰ፡ ንበይኑ ኣይኰንኩን ዝወቕሶ ዘለኹ። ብዛዕባኡ ዋላ ሓንቲ ዘይምግባረይ፡ እንተስ ምእላይ ወይ ምትካእ እውን ናተይ ውድቀት እዩ። ስለዚ፡ ሕዚ እውን ከምኡ ከም ዝበለ፡ እኹል መርትዖ ኣለኒ።
ስለዚ፡ ምክትለይ ስለ ዝነበረ ጉዳያት ጸጥታ ናቱ ሓላፍነት ነይሩ፣ ናይ ብርክት ዝበሉ ከባቢታት ሓላፍነት ነይርዎ። ብናተይ ኣረኣእያ፡ ብውድቀት ዝተመልአ እዩ። ናቱ ውድቀቱ ግን ናተይ ውድቀት እውን እዩ።
ቢቢሲ፡ ከምኡ ክብለካ ኢለ ነይረ፣ 'ካብ ፕረዚደንት ዝመጽእ ትእዛዝ ጥራሕ እየ ዝፍጽም ነይረ' እንተ በለኸ? ኵሉ ዝጠቐስካዮ፡ ገሊኦም ከም መራሒ ኣብ መንበርካ ይወድቕ ይብሉ።
ዓሻ ኣይትዅን።
ቢቢሲ፡ ኣይፋልን ሕቶታት ጥራሕ እየ ዝሓትት።
ኣይፋልን ኣይፋል . . እንታይ ዓይነት ትእዛዛት? ክትፈልጥ፡ ፖለቲካ ትግራይ ቍሩብ ሓምራግ እዩ። ኣይፋል ይቕረታ ንጌጋይ - ንቓላተይ!
ቢቢሲ፡ ደሓን፡ ይቕረታ ምሕታት ኣየድልን እዩ፣ ቀጽል።
ፖለቲካ ትግራይ ክሳብ ክንድዚ ከቢድ እዩ። ንሕና ጥራሕ ኢና ዝተወደበ ሰራዊት ዘለና፡ ዳርጋ ዓርሱ ክኢሉ ጠጠው ዝበለ እዩ ዝመስል። ውዕል ፕሪቶርያ ነዚ ዕልባት ክገብረሉ ነይሩዎ።
ታደሰ ከም ሓላፊ ሰራዊት ግን ገለ ውሳነታተይ ክቕበል ነይሩዎ። እዚ ከምዚ ንዓኻ ዓይነት ኣብ ካልእ ዓለም እትነብሩ ሰባት ምርዳእ ከቢድ እዩ።
ውሳነታት ፕረዚደንት፡ ብዕቱብ ዝወስዶ ኣይነበረን።
እዚ ብዝዀነ ኣካል ጸገም እዩ። ብሓቂ ገለ ውሳነታተይ ኣብ ግብሪ እንተ ዝውዕል ነይሩ፡ ማዕረ እቲ ንዓወታት ንውድቀታተይ እውን ተሓታቲ ምዀንኩ።
ኣብ ጉዳይና ግን እቲ ፖለቲካ ዝያዳ ዝኸበደ ዝገብሮ ነገር ኣሎ። እቲ ኣብ ስልጣን ዘይነበረ ውድብ ምስቲ ሰራዊት ዝተኣሳሰረ እዩ።
ብቴክኒካዊ መዳይ ኣብ ትሕቲ መንግስቲ ክኸውን ዝነበሮ ሰራዊት እዩ። ቍሩብ ዝተሓላለኸ እዩ። ንምርዳኡ ኣዝዩ ከቢድ እዩ።
an Eritrean woman asked President