Mereja.Forum

[Meleket]

ትብጻሕ ናብ ክቡር ሓውና pushkin - ምስ ‘ውቤ’ ከነላልየኻ’ዶ፧

ከም ገለ ከይነበብካዮ ከይሓልፈኻ ቢልና ኢና ኣብዡይ ዳግማይ ኣምጺእናልካ። ካልኦት’ዉን ውቤ ዘይፈልጡ ኤርትራዉያን እንተልዮም ጸላኢኦም ዮሃንስን መሳፍንቲ ትግራይን ጥራይ ከይመስሎም ይንበብዎ ደኣ!ናይ ምስፍሕፋሕ መደብን ትልምን ንዘለዎ ዘበለ፡ ኣይክንድቅሰሉን ኢና፡ ኤርትራዉያን ደያኑ ማእከልን መስመርን።

ክቡር ሓወይ pushkin ሰላምን ሕድኣትን ንኣኻ!

ጽሑፍኻ ነቢብናዮ፡ ክትብሎ ዝደለኻ “ብመሳፍንቲ ትግራይ ኣብ ምድሪ ባሕሪ ኮነ ኣብ ኤርትራ ማእለያ ዘይብሉ ግፍዕታት ተፈጺሙ ኢዩ።” እንተኾይኑ፡ ሓቕኻ ኣሎኻ ንስኻ ዝገለጽካዮን ዘይገለጽካዮን ብዙሕ ግፍዕታት ብመሳፍንቲ ትግራይ ተፈጺሙ ኢዩ። እዙይ ማለት ግን ብኣልማማን ብሓፈሻን “ትግራዋይነት ሕሱር መንነት ኢዩ” ዘብል ኣይኮነን ኢና ንብል ዛሎና። ግቡእ ትርጉም “መንነት” ሓዉና Deqi-Arawit ኣእንፊቱልካ’ሎ፣ ቋንቋ ባህሊ ልምዲ እምነት ወዘተ የጠቓልል ቢሉ ሓቢሩካ’ሎ፡ ካልኦት ሰብ ኣንትሮፖሎጂን ሶሾሎጂን ወይ ቦተሊከኛታት ክሳብ ዝያዳ ዘብርሁልና።

አብቱይ ዝገለጽኻዮ ታሪኽ ዝንቡዕ ታሪኽ ነጊርኻና ኣሎኻ። ንኣብነት ንምድሪባሕሪ ፈለማ ኬግብር ዝፈተነ ሃጸይ ዮሓንስ (በዝብዝ ካሳ)[1837-1889] ኣይኮነን ። ቅድሚኡ ብዙሕ ብዙሕ ናይ ዘመናት ታሪኽ ኣሎ፡ ካብኡ ናብኡ’ኳ ስባጋድስ እንተትብል ምሓሸ ነቢሩ፡ ነቱይ ግፍዔይና ውቤ ድማ ብጭራሽ ረሲዕካዮቅድሚ ዮሃንስ ዝነበረ ኢዩ። ብዝኾነ ካብ ኣምጻእካዮ እስከ እዘን ገለ ካብ ዝነበብናየን ታሪካዉያን ሓቅታት ብቕኑዕ ልቢ ንበበን።

" Here is the truth. .. ...

If we go back further back in time to the days when Eritrea was a separate entity known as Medri Bahri, the first thing that the Tigrayan leader Yohannes did after he was rewarded with modern weaponry by the British for his collaboration with the British Colonial forces was wage an expansionist war on Eritrea, which was then an independent entity known as Medri Bahri with its own ruler Bahri Negassi. He ended up pillaging Eritrean villages and stole thousands of sheep, goats, and cattle.

ስባጋድስ ወልዱ(1780-1831) ኣብ መሬት ኣከለጉዛይ ዕቝባ ንዝሓተቱ “ሰብ ሱሩኽሶ” ኣሳቢቡ ኣብ ምድሪ ባሕሪ ንአከለጉዛይ ኪዘምት ፈቲኑ ነቢሩ። እንተኾነ ግዳ ኣብ “ድንድዕ” ዝተባህለ መሬት ኣከለጉዛይ ሰብ ሪም መኪቶሞ። ንሳባጋድስ ስዒሮሞ’ስ ናብ ዓጋምኡ ኣሕዲሞሞ። ብድኅሪኡ ንዓጋመ ንኢሮብን ሱሩኽሶን ምስ መለኸ፡ በብግዚኡ ቶኽቷኺ ኵናት ኣብ መሬት ኣከለጉዛይ ይገብር ነቢሩ። ንግብሪ ወይ ፈሰስ ግና ይሓልሞ እምበር ይረኽቦ ኣይነበረን።

ለካቲት 14 1831 ኣብ ከባቢ ደብረ-ኣባይ ትግራይ፡ መስፍን ጎንደር ዝነበረ ደጃች ማርየ ምስ መስፍን ትግራይ ደጃች ሱባጋድስ ኵናት ገጠሙ። ክልቲኦም ከምኡውን ወዱ ንስባጋድስ ደጃች ሓጐስዉን መይቶም። ዶሪ ጉግሳ፡ ንሓዉ ማርየ ተኽአ። ንውቤውን አብ ልዕሊ ትግራይ ሾሞ። ሰራዊት ውቤ ንስባጋድስ ማሪኹ፡ ናብ ዶሪ ጉግሳ ከምዘረኸበ ይንገር። ሱባጋድስ’ውን ሕነ ማርየ ተቐንጸለ። ሽዑዑ መስፍን ሰሜን ደጃች ድሓር ራእሲ ውቤ ሃይለማርያም (1799-1867) ንትግራይን ጎንደርን ኣብ ቁጽጽሩ ኣእትወ። ውቤ ሽም ፈረሱ ኣባ ጃዊ ነበረ።

ብዙሕ ዓመታት ቅድሚ ሃጸይ ዮሓንስ፡ ውቤ ኣብ ምድሪ ባሕሪ፡ ምስቶም ምዑታት ሰብ መኸተ ሰብ ቡር ኣብ በለሳ ተሓናዅቱ ኢዩ። ጀጋኑ ደቂ ቡር (ኣከለ ጕዛይ) 10 ሽሕ ዘይመልእ ሰራዊት አኽቲቶም ንሱ ሓመደግዳም ዝኾነ ሰራዊት ኣኽቲቱ፡ አብ በለሳ ተዋጊኦም። ጀጋኑ ምድሪ ቡር ኣብ መኸተ ተሰዊኦም። ውቤ ንምድሪ ባሕሪ ብሓይሊ ኼገብር(ኣመታዊ ፈሰስ ክእክብ) ፈቲኑ።

ብ1832 ሰራዊት ውቤ ብመሪሕነት ደጃች እሸቱን ብላታ ኮከቤን ንመሬት ምድሪ ባሕሪ ብወገን በለሳ ወራር ከካይድ ከሎ፡ ምዑታት ሰብ መኸተ ሰብ ቡር (ሰብ አድግና-ተገለባ ማለት ሰብ አከለ-ጉዛይ) ቀደም ኃያላትን ብቁጽሪ ብዙሓትን ነበሩሞ፡ ዝኾነሎም መሲልዎም፡ ሰራዊት ውቤ አብ በለሳ ከምዝተአከበ ምስፈለጡ፡ 10 ሽሕ ዝኸውን ሰራዊት ኣኽቲቶም ገጠምዎ። ንሱ እንከ ሓመደግዳም ዝኾነ ሰራዊት ኣኽቲቱ ነበረ። መዓልቲ ምሉእ ከቢድ ውግእ ተካይዱ። ብሹም ተዓረ ዝምርሑ ዝነበሩ ሰብ ቡር፡ ሓደ ሰብ ብዝወደቖም ስፍራ ሃህ ከይብል ኣስምር እናተበሃሃሉ ትንጽፍ ኣበሉ። ቅያ ጅግንነት ገዲፎም፡ ኣለዉ ዝበሃሉ ጀጋኑ ጠፍኡ ክሳብ መጨረሻ ተዋጊኦም ደኣ እምበር ተሳዒሮም ኢዶም ኣይሃቡን። ዳርጋ ኩሉም መራሕቲ፡ ሹም ተዓረ ወሲኻ ተሰውኡ። ሰብ ሪም ተረጋሪጎም ኣማስይኡ ሓመደ ግዳም ሰራዊት ውቤ ጥሒሱ።

ወዲ ደጊያት ሱባጋድስ ደግያት ካሕሳይ፡ ንደግያት ሃይሉ ተወልደመድኅን ጸዓዘጋ ለሚኑ፡ ተፃይ ውቤ ንኪዋግኡ ኪዳን ኣእተዎም። እንዳብኦም ጸዓዘጋ ‘ግደፍ ሰብና ኣኽቲትና ዓድና ምሕላዉ ንዝመጸና ምውጋእ ይሓይሽ ኣይጥዕምን እዩ’ ቢሎም ለመንዎ። ደግያት ሃይሉ ግን ቃል ኣትየ እየ ቢሎም ኣብ ፈረስ ማይ ዝተባህለ ቦታ ብቕነ ጾመ ኣርብዓ ምስ ደግያት ካሕሳይ ኮይኖም ኣንጻር ሰራዊት ደግያት ውቤ ተዋግኡ፤ ተሳዒሮም ክልቲኦም ሃዲሞም ኣብ ከከባቢኦም ተሓብኡ።

ድሒሩ ድሕሪ ኵናት በለሳ ኣብ ኣመታ፡ ውቤ ንሰራየን ሓማሴንን ምድሪ ሳሆን ባሕሪን መታሕትን ኪወርር ኪሓስብ ከሎ፡ ንኬምስል ንደጊያት ሃይሉ ጸዓዘጋ ንዓ እቶ፡ ንደጊያት ካሕሳይ ስባጋድስ ወላ ሓደ ኣይገበርኵዎን፡ ንዓካዉን ኣብ ትሕተይ እቶ እምበር ግዝኣትኻ ክገድፈልካ ኢየ ቢሉ መልእኽቲ ሰደደሎም። ደግያት ሃይሉ፡ ንሕዝቢ ኣከለጉዛይ ዘጋጠሞም ወርኡ ስለዝነበሮም፡ ስድራኦም አህዲሞም ኣብ መገዲ ተቐበልዎ። ምስ ፊተውራሪ እንግዳ ዝተባህለ መራሕ ሰራዊት ውቤ ኣብ ሓማሴን (ዓዲ ተኽላይ) ተራኸቡ። ንወዶም ተስፋጽዮን ካብቲ ዝሓብእዎ ንኬምጽኡ ኣዚዙ፡ ሓልሓል ፈተውቲ ደጊያ ሃይሉ ስለዝነበሩ ክንደይ ከይገብሮ ብማለት “ንሓልሓል ሰራዊተይ መሪሕካ ዝመት” በሎም። ደግያት ሃይሉ ምስ ኣበዩ፡ ንኦኦም ኣሲሩ ንወዶም መራሒ ጌሩ ንመታሕት ዘምተ።

ውቤ ንሓማሴን ምስ ኣተወ እዚ ዝበሃል ግፍዒ ኣይፈጸመን፤ ንመታሕት ኣዕንዩ ክምለስ ከሎ ከኣ ንሓማሴን ስማዊ ግብሪ ጥራሕ ወሲዱ ንደግያት ሃይሉ ምስ ወዶም ኣሲሩ ንሰራየ ከምዘይነበረት ጌርዋ ከደ። ከምቲ ዝሓሰቦ ኣይሰመረሉን እምበር፡ ነቶም ከም አሕዋት ተኣማሚኖም ዝነብሩ ዝነበሩ ህዝቢ ሓማሴንን ህዝቢ ባቕላን ማለት መንሳዕ በጐስ ሓልሓል ኬናቝት ጽልኢ ኪዘርእ ፈቲኑ። ድሕር’ዚ ንደግያት ሃይሉ ምስ ወዶም ወሲዱ ኣብ ሰሜን እምባ ሓይ ዝተባህለ ቦታ ኣሰሮም፡ ስልጣኖም ንራእሲ ወልደሚካኤል ሃቦ። . . .

ውቤ ኣብ መድሪ ባሕሪ ማእለያ ዘይብሉ ግፍዕታት ፈጺሙ፡ ቆሎ ዓተር ኣብ ኣእዛን ሰባት እናእተወ፡ ወዘተ ወዘተ ማእለያ ዘይብሉ ግፍዕታት ፈጺሙ፡ ሽዑዑ “ዘመን ውቤ ዝጸመመ፡ ዝባን ውቤ ኪብል ይነብር” ቢሎም መሲሎም ክቡራት ቀዳሞት ወለድና። ኣብዙይ ዘመን’ዚ ብወራርን ዓመጽን ዘመተን ሠራዊት ውቤ ጥምየት ኮነ’ሞ ኣዋልድ ደቂ ተሽም ከምዡይ ቢለን እናስቆርቆራ ብሓዘን ኣዜማ ይበሃል።
ሰምበሊ ሰምበሊ፣
ቅርሺ ኰንኪ ተዓሸሪ
ሓሰር ዀንኪ ተጠመሪ፣
ንሕናስ ከድናልኪ ምስ ኣምሓራይ ተማሰሊ። (ውቤ ምስ ሰራዊቱ ግዲ ኣምሓሩ ነቢሮም)

ውቤ ጨካን ከምዝነበረ ካብ ሓደ ናይቲ እዋን ግጥሚ ቆንጪልና ከነርእየካ
ጃዊ ሃማማይ ጃዊ ሃማማይ
ይሃምም ኣሎ ይሃምም ኣሎ ብሰማይ . . .

ብዘበን ውቤ እንታይ ምዃን፣
ብዘበን ውቤ ብዕራይ ምዃን
እሞ ዘይ ክሓርዱኻን ክሸጡኻን።

ብዘበን ውቤ እንታይ ምዃን
ብዘበን ውቤ ኣጋስስ ምዃን
እሞ ዘይ ክጽዕኑኻን ከገጽቡኻን።

ብዘበን ውቤ እንታይ ምዃን
ብዘበን ውቤ ሰበይቲ ምዃን
እሞ ዘይ ከስርሑኻን ከዋርዱኻን።

ብዘበን ውቤ እሞ ኣንታ እንታይ ደኣ ምዃን፣
ኣዴኻ እንተትኸውን መኻን
ክተርፈካ ምፍጣር ወዲ ኣዳም ምዃን።

ኣቦይዝጊ ጓል እንተዝወልዱ
እሞ ንወዲ ውቤ ክትሕጸ እንተዝፈቕዱ
ግን ሰይጣን አስሒትዎም ገዝሚ እንተዘውሕዱ
ተኣሲሮም ንስሜን ምኸዱ።

ሓማሴናይ ተታሒዙ ብመዋጥር፣
ኣቦይዝጊ እውን ንርእስኻ ጠርጥር፣
ቁሊሕ እንተበልካ ዓንይኻ ትነጥር፣
ኣነስ መዓር ሂበ ኣቀባጥር፤ ተባህለ።

ውቤ ፈለማ ኣብ ውግእ በለሳ ናብ ምድሪ ባሕሪ ኪመጽእ ከሎ፡ ምድሪ ባሕሪ ብምልእታ ከምሎሚ ከቲታ አይመከተቶን። ምድሪ ኣኸለ-ጉዛይ ጥራሕ ኢያ ክትምክቶ ፈቲና። ደሓር ሓደ ብሓደ ንምድሪ ሰራዬ፡ ንምድሪ ሓማሴን፡ ንምድሪ ብሌን፡ ንምድሪ መታሕት፡ በብሓደ እናፈላለየ ንብዙሓት ጥሒሱ ኪዘምት ፈቲኑ። ከም ሎም ሕዝቢ ምድሪ መረብ ምላሽ ብሓባር ከቲቱ እንተዝነበር ውቤ ምስ ማእለያ ዘይነበሮ ወራሪ ሰራዊቱ በለሳ ኪሰግር ኣይምከኣለን ነቢሩ።

ከምዚ ኣብገሌኹም ንርእዮ ዛሎና ስነመጎት መሳፍንቲ ትግራይ ንምድሪ ባሕሪን ኤርትራን ግፍዒ ስለዝፈጸሙላ ብእልማማን ብሓፈሻን “ትግራዋይነትን ሕሱር መንነት ኢዩ!” ትብሉና ኣሎኹም። ብኣል ውቤን መንግስቱን ኃይለስላሴን ድማ ኣምሓሩ ነቢሮም እንተኾይኖም “ኣምሓራይነት ሕሱር መንነት” “ኢትዮጵያዊነት ሕሱር መንነት!” ክትብሉ ዲኹም ማለት ዲዩ፧ ፧ ፧ እዙይ ብላስ ስነመጎተ ኢዩ። ሕዝቢ ክቡር እዩ። እንተ ገለ ሥርዓታት ግን ሕሱር ግብሪ ዛለዎም ነቢሮም ኢዮም ኣለዉውን፡ ንመጻኢዉን ኪሕልዉ ኢዮም። ንሕና ኤርትራዉያን ደያኑ ማእከልን መስመርን ንሥርዓታትን ሕዝቢን ውልቀሰብን ፈላሊና ኢና እንርእዮም። ብአልማማ ንሓደ ህዝቢ ኣይንኹንን ኢና።

Ras Woldemikael, Bahta Hagos, Kifleyesus, and the Tigrigna renegade Dabbab with his Assawota fighters resisted the presence of Alukla the invader army (Erlich 1997, 11-16, 25, 32-34). ..

ደበብ ንማለት እንተኾይኑ፡ ደበብ ሕነ ሓዉ እምባየ ኪፈዲ፡ ንደጊያት ባሕታ ኪቀትል ካብ ትግራይ ናብ ምድሪ ባሕሪ ዚመጸ መስፍን ትግራይ ኢዩ፡ ብርግጽ ምስ ኣሉላ እዉን ጽልእ ኔሩ።

[sesame]

ኣቶ መለኸት

እተን ካብ ትግራይ ናብ ኤርትራ ተሰዲደን ብኣመንዝራነት ዝሰርሓ ዝነበራ ተጋሩ፡ ቍሩብ ገንዘብ ምስኣከባ፡ ንሓወን ወይ ዘመደን ኣብ ኣስመራ የምጽኣ፡ ረፊዑ ክነብር። ኩሉ ኢዚ ኣይምገደሰን። ናይ ድኽነት ውጽኢት ኢዩ ምበልና። እቲ ዝገርም እቲ ሓዋ ወይ ዘመዳ ኣብ ትሕቲ ዓራታ ይሓድር። ገዛ ክራይ ከይከፍል። ክብርታት ዘይብሎም ህዝቢ ንብሎም ድማ በዚን ወዲ ኸምዚን ኢዩ።

[Meleket]

ክቡር ሓዉና sesame

እዙይ ኤርትራዊ ጭዉነት ዛይብሉ ዘረባ ንኤርትራ እንታይ ኢዩ ኪዓብሰላ፧ በል እስከ ንገረና!

እዘን ትብለን ዛሎኻ “ኣመንዝራታት ትግራይ” ኣብ ኤርትራ ምስ መን ኢየን’ከ ዝዝምዋ! በል እስከ ንገረና። እዚስ ንመን ክቡር ንመን ሕሱር ዚገብሮ መሲሉካ ኢዩ ከም መጎተ ተቕርቦ ዛሎኻ፧

እዛ ካብ ሃገራ ብዝተፈላለየ ምክንያት ተሰዲዳ ትነብር ኤርትራዊ፡ ኣብ ዘዝኸደቶ ሃገራት እንታይ የጋጥማ’ሎ፧ እንታይ ተሕልፍ ኣላ፧ ወዘተ፡ “ብድብድቡ” ምግዳፉ መሪጭና።

እቱይ ትብሎ ዛሎኻ ዛንታ ሃቀይና ኢዩ ቢልና ንቐበለካ’ሞ፡ ተግባር እቱይ “ትግራዋይ ረፋዕ” ንብምሉኡ ትግራዋይነት ወካሊ ጌርካዮ ማለት ዲዩ፧ “ንህዝቢ ሕሱር” ንምባል ዚቐረበ ፍሹል ስነመጎተ ኢዩ። እቲ ዝገርም ድማ እቲ ዝሙት ከየገረመካ ናይ ድኽነት ኢዩ ቢልካ ሸለል ቢልካ ሓሊፍኻ ናይቲ ረፋዕ ተግባር አገሪሙኻ፧ "ዝገብርዎ አይፈልጡን ኢዮም" በለ ጐይታ ንስኻ ድማ ትዛረቦ ኣይትፈልጥን ኢኻ ግዲ!

ህዝቢ ክቡር ኢዩ። ውልቀሰባት እውን ክቡራት ኢዮም፡ ዜሕስር ተግባር እንተፈጺሞም ድማ፡ ነቱይ ጊጕይ ተግባር ዀንኖ። ጽባሕ ድሕሪ ጽባሕ ካብቲ ሕሱር ተግባር ክእረሙ’ዉን ይኽእሉ ኢዮም፡ ኢና ንብል ዛሎና ኤርትራዉያን ደያኑ ማእከልን መስመርን።

ኣቶ መለኸት

እተን ካብ ትግራይ ናብ ኤርትራ ተሰዲደን ብኣመንዝራነት ዝሰርሓ ዝነበራ ተጋሩ፡ ቍሩብ ገንዘብ ምስኣከባ፡ ንሓወን ወይ ዘመደን ኣብ ኣስመራ የምጽኣ፡ ረፊዑ ክነብር። ኩሉ ኢዚ ኣይምገደሰን። ናይ ድኽነት ውጽኢት ኢዩ ምበልና። እቲ ዝገርም እቲ ሓዋ ወይ ዘመዳ ኣብ ትሕቲ ዓራታ ይሓድር። ገዛ ክራይ ከይከፍል። ክብርታት ዘይብሎም ህዝቢ ንብሎም ድማ በዚን ወዲ ኸምዚን ኢዩ።

[sesame]

Ato Meleket,

ነቲ ሓቂ ኣይተውጽኣዮ ዲኻ ትብለኒ ዘለኻ? ንመን ክጥዕሞ? ቅድሚ 1991፡ ኣብ ሑመራ ወይ ወልቃይት ክሰርሑ ዝተስደዱ ተጋሩ ኢምበር ደቂ ዓዲ ኣይተነበሩን። ኣብ ዝሓለፉ 30 ዓመታት፡ ኣብ ልዕሊ ወልቀቶት ኣብ ገዛእ መሬቶም ሰፍ ዘይብል ገበናት ፈጺሞም። መሬቶም ሰሪቖም ነቶም ደቂ ዓዲ ኣባሪሮምን ኣጥፊኦሞምን። በቲ ዝፈጸምዎ ገበናት ካብ ወልቃይትን ሑመራን ተጠሪዞም ንድሕሪ ሕጂ ተመሊሶም'ውን ኣይክርእይዎን ኢዮም። ንስኻ ትጣበቐሎም ዘለኻ፡ ዘይመሬቶም፡ ምዕራብ ትግራይ ኢሎም ክሳብ ሕጂ መሬትና ኢዩ ዝብሉ ዘለዉ ሕሱራት ህዝቢ ምዃኖም'ዶ እኹል መርትዖ ኣይኮነን? ናይ ተጋሩ ሕስረት መወዳእታ የብሉን። ብኣምእታት ኣሽሓት ኣብ መሬት ዓፋርን ኣምሓራን ክዘምቱ ዝቕዘፉ ዘለው ምልክት ክብረቶም ዲኻ ትቖጽሮ? ምስቲ ዝዘረፍዎ ኣቝሑት ብድሮን ክሓሩ ከለዉ ካብዚ ዝኸፍእ ታሪኻዊ ውርደትን ሕስረትን ኣሎ ድዩ?

[Meleket]

ዓርኸይ sesame ሕዝብን ሥርዓትን ፈላልዪ ኢኻ። ወልቀቶት ተገፊዖም ትብል እንተሊኻ እወ ሓቕኻ ተገፊዖምን ፈረቓን፡ ብመን ብሥርዓት ወያነ። ሕዝቢ ትግራይ ግን ምስ ህዝቢ ወልቃይት ጽልኢ የብሉ፡ ወሊዱን ተዋሊዱን ኢዩ። ሕጂ ድማ ተሓላቒ ወልቀቶት’ዶ ዀይንኻ!!! ግርም እባ ናትካስ።

ኤርትራዊ እንተዀይንካ ታሪኽ ውቤ’ዉን ፍለጦ ኢኻ ንውሉድኻ መታን ክትምህሮም።

Ato Meleket,

ነቲ ሓቂ ኣይተውጽኣዮ ዲኻ ትብለኒ ዘለኻ? ንመን ክጥዕሞ? ቅድሚ 1991፡ ኣብ ሑመራ ወይ ወልቃይት ክሰርሑ ዝተስደዱ ተጋሩ ኢምበር ደቂ ዓዲ ኣይተነበሩን። ኣብ ዝሓለፉ 30 ዓመታት፡ ኣብ ልዕሊ ወልቀቶት ኣብ ገዛእ መሬቶም ሰፍ ዘይብል ገበናት ፈጺሞም። መሬቶም ሰሪቖም ነቶም ደቂ ዓዲ ኣባሪሮምን ኣጥፊኦሞምን። በቲ ዝፈጸምዎ ገበናት ካብ ወልቃይትን ሑመራን ተጠሪዞም ንድሕሪ ሕጂ ተመሊሶም'ውን ኣይክርእይዎን ኢዮም። ንስኻ ትጣበቐሎም ዘለኻ፡ ዘይመሬቶም፡ ምዕራብ ትግራይ ኢሎም ክሳብ ሕጂ መሬትና ኢዩ ዝብሉ ዘለዉ ሕሱራት ህዝቢ ምዃኖም'ዶ እኹል መርትዖ ኣይኮነን? ናይ ተጋሩ ሕስረት መወዳእታ የብሉን። ብኣምእታት ኣሽሓት ኣብ መሬት ዓፋርን ኣምሓራን ክዘምቱ ዝቕዘፉ ዘለው ምልክት ክብረቶም ዲኻ ትቖጽሮ? ምስቲ ዝዘረፍዎ ኣቝሑት ብድሮን ክሓሩ ከለዉ ካብዚ ዝኸፍእ ታሪኻዊ ውርደትን ሕስረትን ኣሎ ድዩ?

ትብጻሕ ናብ ክቡር ሓውና pushkin - ምስ ‘ውቤ’ ከነላልየኻ’ዶ፧

ከም ገለ ከይነበብካዮ ከይሓልፈኻ ቢልና ኢና ኣብዡይ ዳግማይ ኣምጺእናልካ። ካልኦት’ዉን ውቤ ዘይፈልጡ ኤርትራዉያን እንተልዮም ጸላኢኦም ዮሃንስን መሳፍንቲ ትግራይን ጥራይ ከይመስሎም ይንበብዎ ደኣ!ናይ ምስፍሕፋሕ መደብን ትልምን ንዘለዎ ዘበለ፡ ኣይክንድቅሰሉን ኢና፡ ኤርትራዉያን ደያኑ ማእከልን መስመርን።

ክቡር ሓወይ pushkin ሰላምን ሕድኣትን ንኣኻ!

ጽሑፍኻ ነቢብናዮ፡ ክትብሎ ዝደለኻ “ብመሳፍንቲ ትግራይ ኣብ ምድሪ ባሕሪ ኮነ ኣብ ኤርትራ ማእለያ ዘይብሉ ግፍዕታት ተፈጺሙ ኢዩ።” እንተኾይኑ፡ ሓቕኻ ኣሎኻ ንስኻ ዝገለጽካዮን ዘይገለጽካዮን ብዙሕ ግፍዕታት ብመሳፍንቲ ትግራይ ተፈጺሙ ኢዩ። እዙይ ማለት ግን ብኣልማማን ብሓፈሻን “ትግራዋይነት ሕሱር መንነት ኢዩ” ዘብል ኣይኮነን ኢና ንብል ዛሎና። ግቡእ ትርጉም “መንነት” ሓዉና Deqi-Arawit ኣእንፊቱልካ’ሎ፣ ቋንቋ ባህሊ ልምዲ እምነት ወዘተ የጠቓልል ቢሉ ሓቢሩካ’ሎ፡ ካልኦት ሰብ ኣንትሮፖሎጂን ሶሾሎጂን ወይ ቦተሊከኛታት ክሳብ ዝያዳ ዘብርሁልና።

አብቱይ ዝገለጽኻዮ ታሪኽ ዝንቡዕ ታሪኽ ነጊርኻና ኣሎኻ። ንኣብነት ንምድሪባሕሪ ፈለማ ኬግብር ዝፈተነ ሃጸይ ዮሓንስ (በዝብዝ ካሳ)[1837-1889] ኣይኮነን ። ቅድሚኡ ብዙሕ ብዙሕ ናይ ዘመናት ታሪኽ ኣሎ፡ ካብኡ ናብኡ’ኳ ስባጋድስ እንተትብል ምሓሸ ነቢሩ፡ ነቱይ ግፍዔይና ውቤ ድማ ብጭራሽ ረሲዕካዮቅድሚ ዮሃንስ ዝነበረ ኢዩ። ብዝኾነ ካብ ኣምጻእካዮ እስከ እዘን ገለ ካብ ዝነበብናየን ታሪካዉያን ሓቅታት ብቕኑዕ ልቢ ንበበን።

" Here is the truth. .. ...

If we go back further back in time to the days when Eritrea was a separate entity known as Medri Bahri, the first thing that the Tigrayan leader Yohannes did after he was rewarded with modern weaponry by the British for his collaboration with the British Colonial forces was wage an expansionist war on Eritrea, which was then an independent entity known as Medri Bahri with its own ruler Bahri Negassi. He ended up pillaging Eritrean villages and stole thousands of sheep, goats, and cattle.

ስባጋድስ ወልዱ(1780-1831) ኣብ መሬት ኣከለጉዛይ ዕቝባ ንዝሓተቱ “ሰብ ሱሩኽሶ” ኣሳቢቡ ኣብ ምድሪ ባሕሪ ንአከለጉዛይ ኪዘምት ፈቲኑ ነቢሩ። እንተኾነ ግዳ ኣብ “ድንድዕ” ዝተባህለ መሬት ኣከለጉዛይ ሰብ ሪም መኪቶሞ። ንሳባጋድስ ስዒሮሞ’ስ ናብ ዓጋምኡ ኣሕዲሞሞ። ብድኅሪኡ ንዓጋመ ንኢሮብን ሱሩኽሶን ምስ መለኸ፡ በብግዚኡ ቶኽቷኺ ኵናት ኣብ መሬት ኣከለጉዛይ ይገብር ነቢሩ። ንግብሪ ወይ ፈሰስ ግና ይሓልሞ እምበር ይረኽቦ ኣይነበረን።

ለካቲት 14 1831 ኣብ ከባቢ ደብረ-ኣባይ ትግራይ፡ መስፍን ጎንደር ዝነበረ ደጃች ማርየ ምስ መስፍን ትግራይ ደጃች ሱባጋድስ ኵናት ገጠሙ። ክልቲኦም ከምኡውን ወዱ ንስባጋድስ ደጃች ሓጐስዉን መይቶም። ዶሪ ጉግሳ፡ ንሓዉ ማርየ ተኽአ። ንውቤውን አብ ልዕሊ ትግራይ ሾሞ። ሰራዊት ውቤ ንስባጋድስ ማሪኹ፡ ናብ ዶሪ ጉግሳ ከምዘረኸበ ይንገር። ሱባጋድስ’ውን ሕነ ማርየ ተቐንጸለ። ሽዑዑ መስፍን ሰሜን ደጃች ድሓር ራእሲ ውቤ ሃይለማርያም (1799-1867) ንትግራይን ጎንደርን ኣብ ቁጽጽሩ ኣእትወ። ውቤ ሽም ፈረሱ ኣባ ጃዊ ነበረ።

ብዙሕ ዓመታት ቅድሚ ሃጸይ ዮሓንስ፡ ውቤ ኣብ ምድሪ ባሕሪ፡ ምስቶም ምዑታት ሰብ መኸተ ሰብ ቡር ኣብ በለሳ ተሓናዅቱ ኢዩ። ጀጋኑ ደቂ ቡር (ኣከለ ጕዛይ) 10 ሽሕ ዘይመልእ ሰራዊት አኽቲቶም ንሱ ሓመደግዳም ዝኾነ ሰራዊት ኣኽቲቱ፡ አብ በለሳ ተዋጊኦም። ጀጋኑ ምድሪ ቡር ኣብ መኸተ ተሰዊኦም። ውቤ ንምድሪ ባሕሪ ብሓይሊ ኼገብር(ኣመታዊ ፈሰስ ክእክብ) ፈቲኑ።

ብ1832 ሰራዊት ውቤ ብመሪሕነት ደጃች እሸቱን ብላታ ኮከቤን ንመሬት ምድሪ ባሕሪ ብወገን በለሳ ወራር ከካይድ ከሎ፡ ምዑታት ሰብ መኸተ ሰብ ቡር (ሰብ አድግና-ተገለባ ማለት ሰብ አከለ-ጉዛይ) ቀደም ኃያላትን ብቁጽሪ ብዙሓትን ነበሩሞ፡ ዝኾነሎም መሲልዎም፡ ሰራዊት ውቤ አብ በለሳ ከምዝተአከበ ምስፈለጡ፡ 10 ሽሕ ዝኸውን ሰራዊት ኣኽቲቶም ገጠምዎ። ንሱ እንከ ሓመደግዳም ዝኾነ ሰራዊት ኣኽቲቱ ነበረ። መዓልቲ ምሉእ ከቢድ ውግእ ተካይዱ። ብሹም ተዓረ ዝምርሑ ዝነበሩ ሰብ ቡር፡ ሓደ ሰብ ብዝወደቖም ስፍራ ሃህ ከይብል ኣስምር እናተበሃሃሉ ትንጽፍ ኣበሉ። ቅያ ጅግንነት ገዲፎም፡ ኣለዉ ዝበሃሉ ጀጋኑ ጠፍኡ ክሳብ መጨረሻ ተዋጊኦም ደኣ እምበር ተሳዒሮም ኢዶም ኣይሃቡን። ዳርጋ ኩሉም መራሕቲ፡ ሹም ተዓረ ወሲኻ ተሰውኡ። ሰብ ሪም ተረጋሪጎም ኣማስይኡ ሓመደ ግዳም ሰራዊት ውቤ ጥሒሱ።

ወዲ ደጊያት ሱባጋድስ ደግያት ካሕሳይ፡ ንደግያት ሃይሉ ተወልደመድኅን ጸዓዘጋ ለሚኑ፡ ተፃይ ውቤ ንኪዋግኡ ኪዳን ኣእተዎም። እንዳብኦም ጸዓዘጋ ‘ግደፍ ሰብና ኣኽቲትና ዓድና ምሕላዉ ንዝመጸና ምውጋእ ይሓይሽ ኣይጥዕምን እዩ’ ቢሎም ለመንዎ። ደግያት ሃይሉ ግን ቃል ኣትየ እየ ቢሎም ኣብ ፈረስ ማይ ዝተባህለ ቦታ ብቕነ ጾመ ኣርብዓ ምስ ደግያት ካሕሳይ ኮይኖም ኣንጻር ሰራዊት ደግያት ውቤ ተዋግኡ፤ ተሳዒሮም ክልቲኦም ሃዲሞም ኣብ ከከባቢኦም ተሓብኡ።

ድሒሩ ድሕሪ ኵናት በለሳ ኣብ ኣመታ፡ ውቤ ንሰራየን ሓማሴንን ምድሪ ሳሆን ባሕሪን መታሕትን ኪወርር ኪሓስብ ከሎ፡ ንኬምስል ንደጊያት ሃይሉ ጸዓዘጋ ንዓ እቶ፡ ንደጊያት ካሕሳይ ስባጋድስ ወላ ሓደ ኣይገበርኵዎን፡ ንዓካዉን ኣብ ትሕተይ እቶ እምበር ግዝኣትኻ ክገድፈልካ ኢየ ቢሉ መልእኽቲ ሰደደሎም። ደግያት ሃይሉ፡ ንሕዝቢ ኣከለጉዛይ ዘጋጠሞም ወርኡ ስለዝነበሮም፡ ስድራኦም አህዲሞም ኣብ መገዲ ተቐበልዎ። ምስ ፊተውራሪ እንግዳ ዝተባህለ መራሕ ሰራዊት ውቤ ኣብ ሓማሴን (ዓዲ ተኽላይ) ተራኸቡ። ንወዶም ተስፋጽዮን ካብቲ ዝሓብእዎ ንኬምጽኡ ኣዚዙ፡ ሓልሓል ፈተውቲ ደጊያ ሃይሉ ስለዝነበሩ ክንደይ ከይገብሮ ብማለት “ንሓልሓል ሰራዊተይ መሪሕካ ዝመት” በሎም። ደግያት ሃይሉ ምስ ኣበዩ፡ ንኦኦም ኣሲሩ ንወዶም መራሒ ጌሩ ንመታሕት ዘምተ።

ውቤ ንሓማሴን ምስ ኣተወ እዚ ዝበሃል ግፍዒ ኣይፈጸመን፤ ንመታሕት ኣዕንዩ ክምለስ ከሎ ከኣ ንሓማሴን ስማዊ ግብሪ ጥራሕ ወሲዱ ንደግያት ሃይሉ ምስ ወዶም ኣሲሩ ንሰራየ ከምዘይነበረት ጌርዋ ከደ። ከምቲ ዝሓሰቦ ኣይሰመረሉን እምበር፡ ነቶም ከም አሕዋት ተኣማሚኖም ዝነብሩ ዝነበሩ ህዝቢ ሓማሴንን ህዝቢ ባቕላን ማለት መንሳዕ በጐስ ሓልሓል ኬናቝት ጽልኢ ኪዘርእ ፈቲኑ። ድሕር’ዚ ንደግያት ሃይሉ ምስ ወዶም ወሲዱ ኣብ ሰሜን እምባ ሓይ ዝተባህለ ቦታ ኣሰሮም፡ ስልጣኖም ንራእሲ ወልደሚካኤል ሃቦ። . . .

ውቤ ኣብ መድሪ ባሕሪ ማእለያ ዘይብሉ ግፍዕታት ፈጺሙ፡ ቆሎ ዓተር ኣብ ኣእዛን ሰባት እናእተወ፡ ወዘተ ወዘተ ማእለያ ዘይብሉ ግፍዕታት ፈጺሙ፡ ሽዑዑ “ዘመን ውቤ ዝጸመመ፡ ዝባን ውቤ ኪብል ይነብር” ቢሎም መሲሎም ክቡራት ቀዳሞት ወለድና። ኣብዙይ ዘመን’ዚ ብወራርን ዓመጽን ዘመተን ሠራዊት ውቤ ጥምየት ኮነ’ሞ ኣዋልድ ደቂ ተሽም ከምዡይ ቢለን እናስቆርቆራ ብሓዘን ኣዜማ ይበሃል።
ሰምበሊ ሰምበሊ፣
ቅርሺ ኰንኪ ተዓሸሪ
ሓሰር ዀንኪ ተጠመሪ፣
ንሕናስ ከድናልኪ ምስ ኣምሓራይ ተማሰሊ። (ውቤ ምስ ሰራዊቱ ግዲ ኣምሓሩ ነቢሮም)

ውቤ ጨካን ከምዝነበረ ካብ ሓደ ናይቲ እዋን ግጥሚ ቆንጪልና ከነርእየካ
ጃዊ ሃማማይ ጃዊ ሃማማይ
ይሃምም ኣሎ ይሃምም ኣሎ ብሰማይ . . .

ብዘበን ውቤ እንታይ ምዃን፣
ብዘበን ውቤ ብዕራይ ምዃን
እሞ ዘይ ክሓርዱኻን ክሸጡኻን።

ብዘበን ውቤ እንታይ ምዃን
ብዘበን ውቤ ኣጋስስ ምዃን
እሞ ዘይ ክጽዕኑኻን ከገጽቡኻን።

ብዘበን ውቤ እንታይ ምዃን
ብዘበን ውቤ ሰበይቲ ምዃን
እሞ ዘይ ከስርሑኻን ከዋርዱኻን።

ብዘበን ውቤ እሞ ኣንታ እንታይ ደኣ ምዃን፣
ኣዴኻ እንተትኸውን መኻን
ክተርፈካ ምፍጣር ወዲ ኣዳም ምዃን።

ኣቦይዝጊ ጓል እንተዝወልዱ
እሞ ንወዲ ውቤ ክትሕጸ እንተዝፈቕዱ
ግን ሰይጣን አስሒትዎም ገዝሚ እንተዘውሕዱ
ተኣሲሮም ንስሜን ምኸዱ።

ሓማሴናይ ተታሒዙ ብመዋጥር፣
ኣቦይዝጊ እውን ንርእስኻ ጠርጥር፣
ቁሊሕ እንተበልካ ዓንይኻ ትነጥር፣
ኣነስ መዓር ሂበ ኣቀባጥር፤ ተባህለ።

ውቤ ፈለማ ኣብ ውግእ በለሳ ናብ ምድሪ ባሕሪ ኪመጽእ ከሎ፡ ምድሪ ባሕሪ ብምልእታ ከምሎሚ ከቲታ አይመከተቶን። ምድሪ ኣኸለ-ጉዛይ ጥራሕ ኢያ ክትምክቶ ፈቲና። ደሓር ሓደ ብሓደ ንምድሪ ሰራዬ፡ ንምድሪ ሓማሴን፡ ንምድሪ ብሌን፡ ንምድሪ መታሕት፡ በብሓደ እናፈላለየ ንብዙሓት ጥሒሱ ኪዘምት ፈቲኑ። ከም ሎም ሕዝቢ ምድሪ መረብ ምላሽ ብሓባር ከቲቱ እንተዝነበር ውቤ ምስ ማእለያ ዘይነበሮ ወራሪ ሰራዊቱ በለሳ ኪሰግር ኣይምከኣለን ነቢሩ።

ከምዚ ኣብገሌኹም ንርእዮ ዛሎና ስነመጎት መሳፍንቲ ትግራይ ንምድሪ ባሕሪን ኤርትራን ግፍዒ ስለዝፈጸሙላ ብእልማማን ብሓፈሻን “ትግራዋይነትን ሕሱር መንነት ኢዩ!” ትብሉና ኣሎኹም። ብኣል ውቤን መንግስቱን ኃይለስላሴን ድማ ኣምሓሩ ነቢሮም እንተኾይኖም “ኣምሓራይነት ሕሱር መንነት” “ኢትዮጵያዊነት ሕሱር መንነት!” ክትብሉ ዲኹም ማለት ዲዩ፧ ፧ ፧ እዙይ ብላስ ስነመጎተ ኢዩ። ሕዝቢ ክቡር እዩ። እንተ ገለ ሥርዓታት ግን ሕሱር ግብሪ ዛለዎም ነቢሮም ኢዮም ኣለዉውን፡ ንመጻኢዉን ኪሕልዉ ኢዮም። ንሕና ኤርትራዉያን ደያኑ ማእከልን መስመርን ንሥርዓታትን ሕዝቢን ውልቀሰብን ፈላሊና ኢና እንርእዮም። ብአልማማ ንሓደ ህዝቢ ኣይንኹንን ኢና።

Ras Woldemikael, Bahta Hagos, Kifleyesus, and the Tigrigna renegade Dabbab with his Assawota fighters resisted the presence of Alukla the invader army (Erlich 1997, 11-16, 25, 32-34). ..

ደበብ ንማለት እንተኾይኑ፡ ደበብ ሕነ ሓዉ እምባየ ኪፈዲ፡ ንደጊያት ባሕታ ኪቀትል ካብ ትግራይ ናብ ምድሪ ባሕሪ ዚመጸ መስፍን ትግራይ ኢዩ፡ ብርግጽ ምስ ኣሉላ እዉን ጽልእ ኔሩ።

[Meleket]

ኣባ ጃዊ ብዚብል ሽም ፈረሱ ዚፍለጥ፡ ብዙሕ ግፍዕታት ኣብ ልዕሊ ምድሪ ባሕሪ ዝፈጸመ ዕሉል መስፍን ሰሜን፡ ደጃዝማች ውቤ ሃይለማርያም፡ መርዓቱ ጓል ደጊያት ስባጋድስ ጓል ዓጋመ ኔራ። ስባጋድስ’ዉን ንምድሪ ባሕሪ ተደጋጋሚ ወራር ዝፈተነ መስፍን ዓጋመ ኢዩ። እዙይ ዘርእየናን ዘብርሃልናን ሓቂ እንተልዩ፡ ይትረፍ’ዶ እቱይ ተራ አምሓራይን ተጋሩን፡ መሳፍንቲ ኣምሓራን ትግራይን’ዉን ከይተረፉ ከምዝተዋሰቡ ኢዩ። እዚኣ ናይ ውቤን ሰበይቱን መውስቦ ድማ ድርብ ኪዳን ትመስል፡ ሓደው ቃልኪዳን መርዓ ካልኣይ ድማ ቃልኪዳን መሳፍንቲ ኣምሓራን መሳፍንቲ ትግራይን ንወራር ምድሪባሕሪ! ክንዲዝኾነ ድማ ኤርትራዉያን ደያኑ ማእከልን መስመርን “ተስፋሕፋሒ መደብ” ንዘለዎም ባእታታት ዓሌቶም ብዘየገድስ ጕልባቦም ትቐልዕ፡ መታን መጻኢ ወለዶ ኤርትራና ከይግራህን ከይሽኻዕን።

[Blueshift]

Meleket,

You are a living legend. We need to learn from the very history you posted here. The same crime is being committed on the people of Eritrea. The old mantra, divide and rule had capaitated us as a nation and as people. Back in the days, both EPLF and ELF celebrated through their cultural troops all Eritreans. Now, you hardly hear or even see in power the none Tigrigna people. Unfortunatley, Eritrea is more looking like Ethiopia now. The tedemrenal bunch have become street thugs (Pushkin is one of them) attacking any Eritrean who pleads for his own legitimate democratic rights. The danger Eritrea is in, may not even be reversed. Once, global powers take over, they may hand Eritrea to Ethiopia. Thanks to PFDJ, Eritrea has no friends.

[Tog Wajale E.R.]

Blueshit A.K.A. Bissbiss Shettattam Agg*ame Qomal Akeleguzai Agga*me Guahafat Hizzbi. You Don't Belong To Eritrean Systems, Period. Buzz Off Now.
You And That Cheap Prostitutes Worthless Agga*me ☆ Meleket ☆ Can Educate His Own Chigray Killill Mushmushat Hizzbi.

[Sabur]

እዚ ዓጀውጀው ናትካ ናበይ ገጹ ይኸይድ ክምዘሎ ንኹሉ ንጹር ኢዩ ::

Every Family in every Eritrean Region paid dearly to make Eritrea Independent. And Every Eritrean Family from Every Eritrean Region is now paying dearly to Keep Eritrea Safe.

ድኹም ፣ ሕሱር ፣ ለቕላቒ ፣ ጒሓፍ ክንስኻ : ንመስትውዓልን መኽበርን ዝኾነ ህዝቢ ኣካል ኤርትራ ጒሓፋት ኢልካ ትግዕር ::

ሓሳድ ከዛብ ጒሒላ !!

... Akeleguzai Agga*me Guahafat Hizzbi. You Don't Belong To Eritrean Systems, Period. Buzz Off Now.

[Meleket]

ሎሚ ከም ትማሊ ሃገረና ሰብ ኣለዋ።

ኣገናዕ Sabur ዓቢ ሰብ ወዲ ዓበይቲ!!!!

እዚ ዓጀውጀው ናትካ ናበይ ገጹ ይኸይድ ክምዘሎ ንኹሉ ንጹር ኢዩ ::

Every Family in every Eritrean Region paid dearly to make Eritrea Independent. And Every Eritrean Family from Every Eritrean Region is now paying dearly to Keep Eritrea Safe.

ድኹም ሕሱር ለቕላቒ ጒሓፍ ክንስኻ : ንመስትውዓልን መኽበርን ዝኾነ ህዝቢ ኣካል ኤርትራ ጒሓፋት ኢልካ ትግዕር ::

ሓሳድ ከዛብ ጒሒላ !!

... Akeleguzai Agga*me Guahafat Hizzbi. You Don't Belong To Eritrean Systems, Period. Buzz Off Now.

[Meleket]

ሕዝብን ሥርዓትን ፈላልዪ ኢኻ!

ዓርኸይ sesame ሕዝብን ሥርዓትን ፈላልዪ ኢኻ። ወልቀቶት ተገፊዖም ትብል እንተሊኻ እወ ሓቕኻ ተገፊዖምን ፈረቓን፡ ብመን ብሥርዓት ወያነ። ሕዝቢ ትግራይ ግን ምስ ህዝቢ ወልቃይት ጽልኢ የብሉ፡ ወሊዱን ተዋሊዱን ኢዩ። ሕጂ ድማ ተሓላቒ ወልቀቶት’ዶ ዀይንኻ!!! ግርም እባ ናትካስ።

ኤርትራዊ እንተዀይንካ ታሪኽ ውቤ’ዉን ፍለጦ ኢኻ ንውሉድኻ መታን ክትምህሮም።

Ato Meleket,

ነቲ ሓቂ ኣይተውጽኣዮ ዲኻ ትብለኒ ዘለኻ? ንመን ክጥዕሞ? ቅድሚ 1991፡ ኣብ ሑመራ ወይ ወልቃይት ክሰርሑ ዝተስደዱ ተጋሩ ኢምበር ደቂ ዓዲ ኣይተነበሩን። ኣብ ዝሓለፉ 30 ዓመታት፡ ኣብ ልዕሊ ወልቀቶት ኣብ ገዛእ መሬቶም ሰፍ ዘይብል ገበናት ፈጺሞም። መሬቶም ሰሪቖም ነቶም ደቂ ዓዲ ኣባሪሮምን ኣጥፊኦሞምን። በቲ ዝፈጸምዎ ገበናት ካብ ወልቃይትን ሑመራን ተጠሪዞም ንድሕሪ ሕጂ ተመሊሶም'ውን ኣይክርእይዎን ኢዮም። ንስኻ ትጣበቐሎም ዘለኻ፡ ዘይመሬቶም፡ ምዕራብ ትግራይ ኢሎም ክሳብ ሕጂ መሬትና ኢዩ ዝብሉ ዘለዉ ሕሱራት ህዝቢ ምዃኖም'ዶ እኹል መርትዖ ኣይኮነን? ናይ ተጋሩ ሕስረት መወዳእታ የብሉን። ብኣምእታት ኣሽሓት ኣብ መሬት ዓፋርን ኣምሓራን ክዘምቱ ዝቕዘፉ ዘለው ምልክት ክብረቶም ዲኻ ትቖጽሮ? ምስቲ ዝዘረፍዎ ኣቝሑት ብድሮን ክሓሩ ከለዉ ካብዚ ዝኸፍእ ታሪኻዊ ውርደትን ሕስረትን ኣሎ ድዩ?

ትብጻሕ ናብ ክቡር ሓውና pushkin - ምስ ‘ውቤ’ ከነላልየኻ’ዶ፧

ከም ገለ ከይነበብካዮ ከይሓልፈኻ ቢልና ኢና ኣብዡይ ዳግማይ ኣምጺእናልካ። ካልኦት’ዉን ውቤ ዘይፈልጡ ኤርትራዉያን እንተልዮም ጸላኢኦም ዮሃንስን መሳፍንቲ ትግራይን ጥራይ ከይመስሎም ይንበብዎ ደኣ!ናይ ምስፍሕፋሕ መደብን ትልምን ንዘለዎ ዘበለ፡ ኣይክንድቅሰሉን ኢና፡ ኤርትራዉያን ደያኑ ማእከልን መስመርን።

ክቡር ሓወይ pushkin ሰላምን ሕድኣትን ንኣኻ!

ጽሑፍኻ ነቢብናዮ፡ ክትብሎ ዝደለኻ “ብመሳፍንቲ ትግራይ ኣብ ምድሪ ባሕሪ ኮነ ኣብ ኤርትራ ማእለያ ዘይብሉ ግፍዕታት ተፈጺሙ ኢዩ።” እንተኾይኑ፡ ሓቕኻ ኣሎኻ ንስኻ ዝገለጽካዮን ዘይገለጽካዮን ብዙሕ ግፍዕታት ብመሳፍንቲ ትግራይ ተፈጺሙ ኢዩ። እዙይ ማለት ግን ብኣልማማን ብሓፈሻን “ትግራዋይነት ሕሱር መንነት ኢዩ” ዘብል ኣይኮነን ኢና ንብል ዛሎና። ግቡእ ትርጉም “መንነት” ሓዉና Deqi-Arawit ኣእንፊቱልካ’ሎ፣ ቋንቋ ባህሊ ልምዲ እምነት ወዘተ የጠቓልል ቢሉ ሓቢሩካ’ሎ፡ ካልኦት ሰብ ኣንትሮፖሎጂን ሶሾሎጂን ወይ ቦተሊከኛታት ክሳብ ዝያዳ ዘብርሁልና።

አብቱይ ዝገለጽኻዮ ታሪኽ ዝንቡዕ ታሪኽ ነጊርኻና ኣሎኻ። ንኣብነት ንምድሪባሕሪ ፈለማ ኬግብር ዝፈተነ ሃጸይ ዮሓንስ (በዝብዝ ካሳ)[1837-1889] ኣይኮነን ። ቅድሚኡ ብዙሕ ብዙሕ ናይ ዘመናት ታሪኽ ኣሎ፡ ካብኡ ናብኡ’ኳ ስባጋድስ እንተትብል ምሓሸ ነቢሩ፡ ነቱይ ግፍዔይና ውቤ ድማ ብጭራሽ ረሲዕካዮቅድሚ ዮሃንስ ዝነበረ ኢዩ። ብዝኾነ ካብ ኣምጻእካዮ እስከ እዘን ገለ ካብ ዝነበብናየን ታሪካዉያን ሓቅታት ብቕኑዕ ልቢ ንበበን።

" Here is the truth. .. ...

If we go back further back in time to the days when Eritrea was a separate entity known as Medri Bahri, the first thing that the Tigrayan leader Yohannes did after he was rewarded with modern weaponry by the British for his collaboration with the British Colonial forces was wage an expansionist war on Eritrea, which was then an independent entity known as Medri Bahri with its own ruler Bahri Negassi. He ended up pillaging Eritrean villages and stole thousands of sheep, goats, and cattle.

ስባጋድስ ወልዱ(1780-1831) ኣብ መሬት ኣከለጉዛይ ዕቝባ ንዝሓተቱ “ሰብ ሱሩኽሶ” ኣሳቢቡ ኣብ ምድሪ ባሕሪ ንአከለጉዛይ ኪዘምት ፈቲኑ ነቢሩ። እንተኾነ ግዳ ኣብ “ድንድዕ” ዝተባህለ መሬት ኣከለጉዛይ ሰብ ሪም መኪቶሞ። ንሳባጋድስ ስዒሮሞ’ስ ናብ ዓጋምኡ ኣሕዲሞሞ። ብድኅሪኡ ንዓጋመ ንኢሮብን ሱሩኽሶን ምስ መለኸ፡ በብግዚኡ ቶኽቷኺ ኵናት ኣብ መሬት ኣከለጉዛይ ይገብር ነቢሩ። ንግብሪ ወይ ፈሰስ ግና ይሓልሞ እምበር ይረኽቦ ኣይነበረን።

ለካቲት 14 1831 ኣብ ከባቢ ደብረ-ኣባይ ትግራይ፡ መስፍን ጎንደር ዝነበረ ደጃች ማርየ ምስ መስፍን ትግራይ ደጃች ሱባጋድስ ኵናት ገጠሙ። ክልቲኦም ከምኡውን ወዱ ንስባጋድስ ደጃች ሓጐስዉን መይቶም። ዶሪ ጉግሳ፡ ንሓዉ ማርየ ተኽአ። ንውቤውን አብ ልዕሊ ትግራይ ሾሞ። ሰራዊት ውቤ ንስባጋድስ ማሪኹ፡ ናብ ዶሪ ጉግሳ ከምዘረኸበ ይንገር። ሱባጋድስ’ውን ሕነ ማርየ ተቐንጸለ። ሽዑዑ መስፍን ሰሜን ደጃች ድሓር ራእሲ ውቤ ሃይለማርያም (1799-1867) ንትግራይን ጎንደርን ኣብ ቁጽጽሩ ኣእትወ። ውቤ ሽም ፈረሱ ኣባ ጃዊ ነበረ።

ብዙሕ ዓመታት ቅድሚ ሃጸይ ዮሓንስ፡ ውቤ ኣብ ምድሪ ባሕሪ፡ ምስቶም ምዑታት ሰብ መኸተ ሰብ ቡር ኣብ በለሳ ተሓናዅቱ ኢዩ። ጀጋኑ ደቂ ቡር (ኣከለ ጕዛይ) 10 ሽሕ ዘይመልእ ሰራዊት አኽቲቶም ንሱ ሓመደግዳም ዝኾነ ሰራዊት ኣኽቲቱ፡ አብ በለሳ ተዋጊኦም። ጀጋኑ ምድሪ ቡር ኣብ መኸተ ተሰዊኦም። ውቤ ንምድሪ ባሕሪ ብሓይሊ ኼገብር(ኣመታዊ ፈሰስ ክእክብ) ፈቲኑ።

ብ1832 ሰራዊት ውቤ ብመሪሕነት ደጃች እሸቱን ብላታ ኮከቤን ንመሬት ምድሪ ባሕሪ ብወገን በለሳ ወራር ከካይድ ከሎ፡ ምዑታት ሰብ መኸተ ሰብ ቡር (ሰብ አድግና-ተገለባ ማለት ሰብ አከለ-ጉዛይ) ቀደም ኃያላትን ብቁጽሪ ብዙሓትን ነበሩሞ፡ ዝኾነሎም መሲልዎም፡ ሰራዊት ውቤ አብ በለሳ ከምዝተአከበ ምስፈለጡ፡ 10 ሽሕ ዝኸውን ሰራዊት ኣኽቲቶም ገጠምዎ። ንሱ እንከ ሓመደግዳም ዝኾነ ሰራዊት ኣኽቲቱ ነበረ። መዓልቲ ምሉእ ከቢድ ውግእ ተካይዱ። ብሹም ተዓረ ዝምርሑ ዝነበሩ ሰብ ቡር፡ ሓደ ሰብ ብዝወደቖም ስፍራ ሃህ ከይብል ኣስምር እናተበሃሃሉ ትንጽፍ ኣበሉ። ቅያ ጅግንነት ገዲፎም፡ ኣለዉ ዝበሃሉ ጀጋኑ ጠፍኡ ክሳብ መጨረሻ ተዋጊኦም ደኣ እምበር ተሳዒሮም ኢዶም ኣይሃቡን። ዳርጋ ኩሉም መራሕቲ፡ ሹም ተዓረ ወሲኻ ተሰውኡ። ሰብ ሪም ተረጋሪጎም ኣማስይኡ ሓመደ ግዳም ሰራዊት ውቤ ጥሒሱ።

ወዲ ደጊያት ሱባጋድስ ደግያት ካሕሳይ፡ ንደግያት ሃይሉ ተወልደመድኅን ጸዓዘጋ ለሚኑ፡ ተፃይ ውቤ ንኪዋግኡ ኪዳን ኣእተዎም። እንዳብኦም ጸዓዘጋ ‘ግደፍ ሰብና ኣኽቲትና ዓድና ምሕላዉ ንዝመጸና ምውጋእ ይሓይሽ ኣይጥዕምን እዩ’ ቢሎም ለመንዎ። ደግያት ሃይሉ ግን ቃል ኣትየ እየ ቢሎም ኣብ ፈረስ ማይ ዝተባህለ ቦታ ብቕነ ጾመ ኣርብዓ ምስ ደግያት ካሕሳይ ኮይኖም ኣንጻር ሰራዊት ደግያት ውቤ ተዋግኡ፤ ተሳዒሮም ክልቲኦም ሃዲሞም ኣብ ከከባቢኦም ተሓብኡ።

ድሒሩ ድሕሪ ኵናት በለሳ ኣብ ኣመታ፡ ውቤ ንሰራየን ሓማሴንን ምድሪ ሳሆን ባሕሪን መታሕትን ኪወርር ኪሓስብ ከሎ፡ ንኬምስል ንደጊያት ሃይሉ ጸዓዘጋ ንዓ እቶ፡ ንደጊያት ካሕሳይ ስባጋድስ ወላ ሓደ ኣይገበርኵዎን፡ ንዓካዉን ኣብ ትሕተይ እቶ እምበር ግዝኣትኻ ክገድፈልካ ኢየ ቢሉ መልእኽቲ ሰደደሎም። ደግያት ሃይሉ፡ ንሕዝቢ ኣከለጉዛይ ዘጋጠሞም ወርኡ ስለዝነበሮም፡ ስድራኦም አህዲሞም ኣብ መገዲ ተቐበልዎ። ምስ ፊተውራሪ እንግዳ ዝተባህለ መራሕ ሰራዊት ውቤ ኣብ ሓማሴን (ዓዲ ተኽላይ) ተራኸቡ። ንወዶም ተስፋጽዮን ካብቲ ዝሓብእዎ ንኬምጽኡ ኣዚዙ፡ ሓልሓል ፈተውቲ ደጊያ ሃይሉ ስለዝነበሩ ክንደይ ከይገብሮ ብማለት “ንሓልሓል ሰራዊተይ መሪሕካ ዝመት” በሎም። ደግያት ሃይሉ ምስ ኣበዩ፡ ንኦኦም ኣሲሩ ንወዶም መራሒ ጌሩ ንመታሕት ዘምተ።

ውቤ ንሓማሴን ምስ ኣተወ እዚ ዝበሃል ግፍዒ ኣይፈጸመን፤ ንመታሕት ኣዕንዩ ክምለስ ከሎ ከኣ ንሓማሴን ስማዊ ግብሪ ጥራሕ ወሲዱ ንደግያት ሃይሉ ምስ ወዶም ኣሲሩ ንሰራየ ከምዘይነበረት ጌርዋ ከደ። ከምቲ ዝሓሰቦ ኣይሰመረሉን እምበር፡ ነቶም ከም አሕዋት ተኣማሚኖም ዝነብሩ ዝነበሩ ህዝቢ ሓማሴንን ህዝቢ ባቕላን ማለት መንሳዕ በጐስ ሓልሓል ኬናቝት ጽልኢ ኪዘርእ ፈቲኑ። ድሕር’ዚ ንደግያት ሃይሉ ምስ ወዶም ወሲዱ ኣብ ሰሜን እምባ ሓይ ዝተባህለ ቦታ ኣሰሮም፡ ስልጣኖም ንራእሲ ወልደሚካኤል ሃቦ። . . .

ውቤ ኣብ መድሪ ባሕሪ ማእለያ ዘይብሉ ግፍዕታት ፈጺሙ፡ ቆሎ ዓተር ኣብ ኣእዛን ሰባት እናእተወ፡ ወዘተ ወዘተ ማእለያ ዘይብሉ ግፍዕታት ፈጺሙ፡ ሽዑዑ “ዘመን ውቤ ዝጸመመ፡ ዝባን ውቤ ኪብል ይነብር” ቢሎም መሲሎም ክቡራት ቀዳሞት ወለድና። ኣብዙይ ዘመን’ዚ ብወራርን ዓመጽን ዘመተን ሠራዊት ውቤ ጥምየት ኮነ’ሞ ኣዋልድ ደቂ ተሽም ከምዡይ ቢለን እናስቆርቆራ ብሓዘን ኣዜማ ይበሃል።
ሰምበሊ ሰምበሊ፣
ቅርሺ ኰንኪ ተዓሸሪ
ሓሰር ዀንኪ ተጠመሪ፣
ንሕናስ ከድናልኪ ምስ ኣምሓራይ ተማሰሊ። (ውቤ ምስ ሰራዊቱ ግዲ ኣምሓሩ ነቢሮም)

ውቤ ጨካን ከምዝነበረ ካብ ሓደ ናይቲ እዋን ግጥሚ ቆንጪልና ከነርእየካ
ጃዊ ሃማማይ ጃዊ ሃማማይ
ይሃምም ኣሎ ይሃምም ኣሎ ብሰማይ . . .

ብዘበን ውቤ እንታይ ምዃን፣
ብዘበን ውቤ ብዕራይ ምዃን
እሞ ዘይ ክሓርዱኻን ክሸጡኻን።

ብዘበን ውቤ እንታይ ምዃን
ብዘበን ውቤ ኣጋስስ ምዃን
እሞ ዘይ ክጽዕኑኻን ከገጽቡኻን።

ብዘበን ውቤ እንታይ ምዃን
ብዘበን ውቤ ሰበይቲ ምዃን
እሞ ዘይ ከስርሑኻን ከዋርዱኻን።

ብዘበን ውቤ እሞ ኣንታ እንታይ ደኣ ምዃን፣
ኣዴኻ እንተትኸውን መኻን
ክተርፈካ ምፍጣር ወዲ ኣዳም ምዃን።

ኣቦይዝጊ ጓል እንተዝወልዱ
እሞ ንወዲ ውቤ ክትሕጸ እንተዝፈቕዱ
ግን ሰይጣን አስሒትዎም ገዝሚ እንተዘውሕዱ
ተኣሲሮም ንስሜን ምኸዱ።

ሓማሴናይ ተታሒዙ ብመዋጥር፣
ኣቦይዝጊ እውን ንርእስኻ ጠርጥር፣
ቁሊሕ እንተበልካ ዓንይኻ ትነጥር፣
ኣነስ መዓር ሂበ ኣቀባጥር፤ ተባህለ።

ውቤ ፈለማ ኣብ ውግእ በለሳ ናብ ምድሪ ባሕሪ ኪመጽእ ከሎ፡ ምድሪ ባሕሪ ብምልእታ ከምሎሚ ከቲታ አይመከተቶን። ምድሪ ኣኸለ-ጉዛይ ጥራሕ ኢያ ክትምክቶ ፈቲና። ደሓር ሓደ ብሓደ ንምድሪ ሰራዬ፡ ንምድሪ ሓማሴን፡ ንምድሪ ብሌን፡ ንምድሪ መታሕት፡ በብሓደ እናፈላለየ ንብዙሓት ጥሒሱ ኪዘምት ፈቲኑ። ከም ሎም ሕዝቢ ምድሪ መረብ ምላሽ ብሓባር ከቲቱ እንተዝነበር ውቤ ምስ ማእለያ ዘይነበሮ ወራሪ ሰራዊቱ በለሳ ኪሰግር ኣይምከኣለን ነቢሩ።

ከምዚ ኣብገሌኹም ንርእዮ ዛሎና ስነመጎት መሳፍንቲ ትግራይ ንምድሪ ባሕሪን ኤርትራን ግፍዒ ስለዝፈጸሙላ ብእልማማን ብሓፈሻን “ትግራዋይነትን ሕሱር መንነት ኢዩ!” ትብሉና ኣሎኹም። ብኣል ውቤን መንግስቱን ኃይለስላሴን ድማ ኣምሓሩ ነቢሮም እንተኾይኖም “ኣምሓራይነት ሕሱር መንነት” “ኢትዮጵያዊነት ሕሱር መንነት!” ክትብሉ ዲኹም ማለት ዲዩ፧ ፧ ፧ እዙይ ብላስ ስነመጎተ ኢዩ። ሕዝቢ ክቡር እዩ። እንተ ገለ ሥርዓታት ግን ሕሱር ግብሪ ዛለዎም ነቢሮም ኢዮም ኣለዉውን፡ ንመጻኢዉን ኪሕልዉ ኢዮም። ንሕና ኤርትራዉያን ደያኑ ማእከልን መስመርን ንሥርዓታትን ሕዝቢን ውልቀሰብን ፈላሊና ኢና እንርእዮም። ብአልማማ ንሓደ ህዝቢ ኣይንኹንን ኢና።

Ras Woldemikael, Bahta Hagos, Kifleyesus, and the Tigrigna renegade Dabbab with his Assawota fighters resisted the presence of Alukla the invader army (Erlich 1997, 11-16, 25, 32-34). ..

ደበብ ንማለት እንተኾይኑ፡ ደበብ ሕነ ሓዉ እምባየ ኪፈዲ፡ ንደጊያት ባሕታ ኪቀትል ካብ ትግራይ ናብ ምድሪ ባሕሪ ዚመጸ መስፍን ትግራይ ኢዩ፡ ብርግጽ ምስ ኣሉላ እዉን ጽልእ ኔሩ።