ንፍሽኽታ! ‘ተቓውሞ ንጃህራ ሓምድ’ [1915-1962]
Posted: 31 Aug 2021, 10:26
ተቓውሞ ንጃህራ ሓምድ 
ሓምድ በለካ ለኽዓካ ኣይናቱን’ያ። ነብሱ ዝፈቱ’ውን ኣይነበረን። ብዛዕባ ነብሱ ምዝራብ፡ ንነብሱ ምትዕብባይን ምጅሃርን ግን ሕማቕ ጠባይ ነይራቶ። ከም’ዚ ምስ ገበርኩ፡ ከም’ቲ ምስ ፈጸምኩ፡ ዝብሎ ብዙሕ ነይሩ። ቡን፡ጸባ፡ መግቢ፡ ገንዘብ ሒዞምሉ ንዝመጽኡ ፈተውቱ ይዅኑ ፈለጥቱ ከም’ዚ ፈጺምና፡ ጅምዓተይ ንፉዓትን ጀጋኑን’ዮም ኣብ ክንዲ ምባል፡ ንነብሱ ጥራይ’ዩ ዝዝክር ዝብሉ ብዙሓት’ዮም። ወግዒ ክጅምር ከሎ ንነብሱ ኣልዒሉ’ዩ ዘዕልል። መን ይፈልጥ፡ ንዅሉ ወኪሉ’ውን ይኸውን ከምኡ ዝብል ዝነበረ። ሓደ ሓደ ግዜ ቋንቋ ሸፋቱ ከምኡ’ዩ።
ቆብዕ ደውደው ተወቒዓ ምስ ወደቐት ከም ዓቢ ፍጻሜ ናይ ሓምድ’ዩ ዝትረኽን ዝንገረሉን ዝነበረ። ሕሉፍ ሓሊፉ “ሓምድ ንደውደው ከፈራርሖን ከጠንቅቖን፡ አረ ከሰንብዶ ኢሉ እዩ’ምበር ጥይት ሓምድ አብ ባይታ’ዶ ትዓልብ’ያ፡ ክቐትሎ እንተ ዝደሊ ሓምድ ፈትሊ ጠረግ ዘብል ሰብኣይ እንድዩ፡ ራዕ መበሎ፡” ተባሂሉ’ዩ ተወርይሉ።
“ንጃህራ ሓምድ ኩልና ኣይንፈትዋን ኢና ዝነበርና። ክሳብ መወዳእታ ብዘይካ ሓደ ገባር ከኣ፡ ካባና ደፊሩ ትጋገ ኣለኻ ዝበሎ የለን፡” ይብል እድሪስ ማሕሙድ (ሓው-ስላስ)።
ኣብ “ሓምድ እድሪስ ዓዋተ 1915-1962” ዘርእስታ ብደራሲ ሃይለስላሴ ወልዱ ዝተጻሕፈት መጽሓፍ ታሪኽ ገጽ 85-86
ሓምድ በለካ ለኽዓካ ኣይናቱን’ያ። ነብሱ ዝፈቱ’ውን ኣይነበረን። ብዛዕባ ነብሱ ምዝራብ፡ ንነብሱ ምትዕብባይን ምጅሃርን ግን ሕማቕ ጠባይ ነይራቶ። ከም’ዚ ምስ ገበርኩ፡ ከም’ቲ ምስ ፈጸምኩ፡ ዝብሎ ብዙሕ ነይሩ። ቡን፡ጸባ፡ መግቢ፡ ገንዘብ ሒዞምሉ ንዝመጽኡ ፈተውቱ ይዅኑ ፈለጥቱ ከም’ዚ ፈጺምና፡ ጅምዓተይ ንፉዓትን ጀጋኑን’ዮም ኣብ ክንዲ ምባል፡ ንነብሱ ጥራይ’ዩ ዝዝክር ዝብሉ ብዙሓት’ዮም። ወግዒ ክጅምር ከሎ ንነብሱ ኣልዒሉ’ዩ ዘዕልል። መን ይፈልጥ፡ ንዅሉ ወኪሉ’ውን ይኸውን ከምኡ ዝብል ዝነበረ። ሓደ ሓደ ግዜ ቋንቋ ሸፋቱ ከምኡ’ዩ።
ቆብዕ ደውደው ተወቒዓ ምስ ወደቐት ከም ዓቢ ፍጻሜ ናይ ሓምድ’ዩ ዝትረኽን ዝንገረሉን ዝነበረ። ሕሉፍ ሓሊፉ “ሓምድ ንደውደው ከፈራርሖን ከጠንቅቖን፡ አረ ከሰንብዶ ኢሉ እዩ’ምበር ጥይት ሓምድ አብ ባይታ’ዶ ትዓልብ’ያ፡ ክቐትሎ እንተ ዝደሊ ሓምድ ፈትሊ ጠረግ ዘብል ሰብኣይ እንድዩ፡ ራዕ መበሎ፡” ተባሂሉ’ዩ ተወርይሉ።
“ንጃህራ ሓምድ ኩልና ኣይንፈትዋን ኢና ዝነበርና። ክሳብ መወዳእታ ብዘይካ ሓደ ገባር ከኣ፡ ካባና ደፊሩ ትጋገ ኣለኻ ዝበሎ የለን፡” ይብል እድሪስ ማሕሙድ (ሓው-ስላስ)።
ሃደደም ዝነብር ዝነበረ ብዓል-ኣጣል፡ ብዳውየታይ (ሕዳርበታይ) ወዲ ቤት-ዓወድ፡ ኵሉ ግዜ ናብቶም ሸፋቱ ይኸይድ ነበረ። ብኸባቢኡ ክሓልፉ ኸለዉ እንተ ርእይዎም ጸባን ስጋን ይወስደሎም። ምስኣቶም ከኣ ይጻወት። ዕላል ሸፋቱ ደስ’ዩ ዝብሎ። ኣይተሓወሶምን’ምበር ተግባራቶም ኵሉ’ዩ ዘወናውኖ። መሓመድ ኣሕመድ ይበሃል።
ሓደ መዓልቲ እዚ መሓመድ ኣሕመድ ዝብሃል፡ ሓምድ ብዝገበሮን ካልዖት ብዝፈጸምዎን ከም ናቱ ገይሩ ክዛረብ ምስ ሰምዖ፡ ሓምድ ክሓርቕ ከሎ ንሕስያ ዘይብሉ ጨካን ምኻኑ እናፈለጠ፡ ነገር ወሊዕዋ። ጕዳይ ኣነጺሩ ዘይኰነ ብሓፈሻኡን ምስ ዋዛኡን’ዩ፡ ከይሰልበጦ እናፈርሀ ተዛሪብዎ።
“ስማዕ’ስከ ሓምድ፡ ንስኻ ኵሉ ግዜ ከም’ዚ ምስ ገበርኩ፡ ከም’ቲ ምስ ገበርኩ፡ ትብል’ሲ፡ ካብዞም ኩሕሊ ዝመስል ጠበናጁ ዝተሓንገጡ ብጾትካ፡ ሓደ ጅግና ስለ ዝየለ ድዩ፧ ስእሊ፡ ገረብ፡ እምኒ ኰይኖም ድዮም ተሰሚዖምኻ፡ ወይስ ኣብ ልዕሌኦም እምንቶ ስለ ዘይብልካ ኢኻ፧ ወይስ ኵሎም ሕማቓት ስለ ዝዀነ። ኣይግድን፡ ዘረባ ቀይር። ጥሪቱ፡ ዝተዘምተ’ውን ኣብ ክንዲ ሸፋቱ ዘሚቶምኒ ሓምድ ዘሚቱኒ’ዩ ዝብል። ከምኡ ጽቡቕ ኣይኰነን፡’ በሎ፡ ዝወለደት ትውለድ ኢሉ።
ሸዓ መዓልቲ ኣይሓረቐን ሓምድ። “እወ ሓቕኻ ኢኻ። ግዳ ብጾተይ ዝፍጽምዎ ኣነ ከም ዝፈጸምኵዎ፡ ኣነ ዝፈጸምኵዎ ኸኣ ንሳቶም ከም ዝፈጸምዎ ስለ ዝዀነ ኵሉ ሓደ’ዩ። ብሓደ ንምርሽ፡ ብሓደ ንከላኸልን ነጥቅዕን፡ ብሓደ ንመክር ስለ ዝኰንና ፈጺመ እንተ በልኩ’ውን ኣየኽፍእን’ዩ’ ኢሉ መለሰሉ።
መሓመድ ኣሕመድ በቲ መልሲ ስለ ዘይዓገበ፡ ድሓር ከኣ ነታ ነገር ስለ ዝወልዓ፡ ‘ወላ ከም’ቲ ዝበልካዩ ይዅን ንናቶም ሞያ ክትዝክሮ ግቡእ’ዩ፡ ዝያዳ ዅሉ ንስኻ ኢኻ ንደቅኻ ከተተባብዖም ዘለካ። ንሞያኦም ዘይምዝካርካ ሓደ መዓልቲ ከኽስፉኻ’ዮም። ኮፍ ኢልካ ከለኻ ዝእዘዙኻ ማይ ዘስትዩኻን መግቢ ዝቕርቡልካን ንሳቶም’ዮም። ስለ’ዚ ክትከብር ኣኽብሮም። ብዛዕባ ነብስኻ ጥራይ ክትዛረብ ከለኻ ንሕና’ውን ንሓምየካ፡ ኢና . . . ’ በሎ ደፊሩ። ሓምድ ኣይመለሰን ርእሱ ነቕኒቑ ጥራይ ስቕ በለ።
ክዘራረቡ ኸለው ስጋ ኢና ንመትር ዝነበርና። ብዓንተቦ ነታ ኣነ! ኣነ! ትብል ጠባይ ሓምድ ንፈትዋ ስለ ዘይነበርና ኸኣ፡ እቲ ሰብኣይ ከምኡ ኢሉ ክዛረቦ ከሎ ደስ ኢሉና፡ ጽን ኢልና ንሰምዖን ሰሪቕና ንርእዮን ነበርና። ከየስተብህለልና ግን፡ ክንዕዘቦ ከም ዘይጸናሕና ውራይ ምምታርና ንገብር። ዳግም ግልጽ ንብል፡ ይርእየና ኣሎ እንተ ኢልና ድማ ዘየቃለብናሉ ንኽንመስል ዕላል ንኸፍት። በብውሽጥና’ኳ እቲ ሰብኣይ ኣብ ልብና ዝነበረ ቶግ ስለ ዘበለልና ጸባ ኢና ሰቲና።” [እድሪስ ማሕሙድ ጅሜል (ተጋዳላይ)፡ ቃለ-መጠይቕ ምስ ደራሲ፡ 12 ጥሪ 1990፡ ከሰላ ሱዳን]
ኣብ “ሓምድ እድሪስ ዓዋተ 1915-1962” ዘርእስታ ብደራሲ ሃይለስላሴ ወልዱ ዝተጻሕፈት መጽሓፍ ታሪኽ ገጽ 85-86