ትግራይ እንታይ ትኹን?
Posted: 03 Oct 2020, 17:26
ትግራይ እንታይ ትኹን? (Next Step….ነባሪ ሰላም ህዝብታት ንኽህሉ)
ብ Jenay Ghebregherghish Ghebremariam
-- ውዕል ሰላም ተፈሪሙ ናብ ሓድሽ መድረኽ ካብ ዝእቶ ክልተ ዓመት ኣቁጺሩ ኣሎ። ተጻባእቲ ገስጋስ ሓድሽ ዕርቀ-ሰላም ኤርትሮ-ኢትዮጵያ ብዙሓት ኮይኖም፣ ቀዳሞት ዝስርዑ ግና ክልል ትግራይ እዮም።
ተራ ሓላፊ መገዲ ከልዕሎ ዝኽእል ሕቶታት እንተደኣ ክንጠቅስ ኰንና፣ ስለምንታይ ነዚ ዕርቀ-ሰላም ክልል ትግራይ ብፍሉይ ይጻብእዎ ኣለው? ዶብ ተሓንጺጹ እምኒ ተጨሪሑ ምስ ተወደአ’ኸ ነባሪ ሰላም ክመጽእ ይኽእል ድዩ? እቲ ዓንቃጺ ወገን መሪሕነት ህወሓት ጥራይ ድዩ ወይስ ህዝቢ ትግራይ’ውን ኢድ ኣለዎ? ኣብ ሞንጎ’ዚ ክልተ ህዝቢ ንመጻኢ ወለዶታት ሓቀኛ ምትእምማን ክፍጠር ይኽእል’ዶ? ነባሪ ፍታሕ ንምምጻእ እንታይ ክግበር ይከኣል?
ኣብ ዓለም ሓያል እዩ ዝነብር። ሓያል ክበሃል ከሎ ብኩሉ መዐቀኒታት፣ ቁጠባ፣ ፖለቲካ፣ መንነት፣ ስነ-ፍልጠት…ወዘተ። ንሕና ድማ ሃገርና ኤርትራ ብኸመይ ሓያል ጎብለል ኮይና ትወጽእ ካብቲ ቀዳማይ ዘገድሰና እዩ።
ሃገር ማለት እምኒን ሓመድን፣ ጎቦን ወሓይዝን፣ ሰብን ገረብን ጥራይ ማለት ኣይኮነትን። ልዕሊ’ዚ ኩሉ ዝተጠቅሰ ነገር እያ።
ስለዚ ብጉዳይ ሃገራዊ ረብሓ ዝንሓፍ ወገን ክህሉ የብሉን። ካብዘን ዝተላዕላ ሕቶታት እታ ቀንዲ ተገድስ
ከምዚ ምባል ምናልባት ምስ ዓሌትነትን ካብ ሞራለ-ሕልና ምፍንታትን መሲሉ ክርአ ይኽእል ይኸውን። እቲ ሓቀኛ ፍታሕ ግና ንሱ እዩ። ሹፉን ከም ዑፉን፣ ዝበሃል ክተርፍ ኣለዎ። ምስሉይ ሰብኣውነት፣ መንፈሳውነት ኣብ ቅድሚ ሃገራዊ ረብሓ ዋጋኡ ርካሽ እዩ። ከምኡ ስለዝኾነ ድማ’ዩ፣ ኣብ ታሪኽ ገድሊ ልዕሊ ሃገር ዝስራዕ ነገር ዘይነበረ። ኣሽንኳይ’ዶ ፍጡር ወዲ-ሰብ፣ ንልዑል ፈጣሪ’ውን እንተኾነ ብሃሜንነት ንዘይምምላኽ፣ መጽሓፍ-ቅዱስን ቁርዓንን ንጎኒ ገዲፉ’ዩ ንኩሉ ተቃላሳይ ክጠምር ዝኽእል ዓበይቲ ድርሰታት ፖለቲካዊ ፍልስፍና ዓለም ኣንቢቡ ኣተግቢሩ፣ ቃልሲ ዝመርሕን ዝምራሕን ነይሩ።
ካብ ዝሓለፈ 500 (ሓሙሽተ ሚእቲ) ዓመታት ክሳብ’ዚ ሕጂ እዋን ዘሎ ታሪኽ ብደቂቅ እንተመርሚርናዮ፣ እቲ ቀንዲ ብቅሉዕ ጥልመትን ተዓሳብነትን ንንግስነት ምድረ-ባሕሪ (ናይ ሎሚ ኤርትራ) ብጎኒ ዝወቅዕ ዝነበረ ሓይሊ፣ እዚ ንብሎ ዘለና ናይ ስግር-መረብ (ናይ ትግራይ) ሓይሊ እዩ።
ፕሮፈሰር ኣስመሮም ለገሰ ፣ ሽፍንፍን ዘይብሉ ብቅሉዕ ተባዕ ለበዋኡ ንመጻኢ ወለዶ ኣመሓላሊፉ እዩ። እዚ ውርዙይ ንክትመስል
ገለ ውፉያት ሃገራውያን ፍርቂ ጎኖም ትግራዎት፣ ወይ ምሉእ ሞቦቆሎም ትግራዎት ወይ ወለዶ ናይ ኣቦሓጎኦም ትግራዎት ስለዘለዉ ከይንትንክፎም ዝበሃል ምስሉይ ወርዘይዘይ’ውን ኣየስርሓናን እዩ።
ሓደ ሰብ ካብ ኣክሱም ይምጻእ ካብ ዓዲ ግራት፣ ወላ ወላዲቱ’ውን ጓል ውቕሮ ትኹን ብዘየገድስ፣ ኤርትራዊ መንነት-ወረቐት ሃልይዎ ብኤርትራውነቱ ኣሚኑ ተሓቢኑ ተወፍዩ ክሳብ ዝሰርሐ፣ ዝትንክፎ የብሉን። ካብቲ ወዲ መሬት’የ ወደባት’የ ዝብል፣ ዝጎድሎ መሰልን ክብርን’ውን የለን። መቦቆሉ ብዘየገድስ፣ ኤርትራዊነቱ ኣሚኑ ኣንጻር ኩሎም ጸላእቲ ኤርትራ ደው ኢሉ ክምክት ድማ ሓላፍነቱ እዩ። ኣብ ጎንና ንዘለዉ ብዘርእን መውስቦን ምስ ትግራይ ብቐጥታ ምትእስሳር ዘለዎም ሃገራውያን ብጾትና ከይንትንክፎም ብምባል፣ ሓቅታት ክትቅርቅር ምፍታን ፍጹም ጌጋ እዩ። እዚ ከምዚ ዓይነት ኣበሃህላታት ብሓቂ ናይ ንቕሓት ዘይኮነስ፣ እምበሺ ከምሓልዮት ኣምሲልካ ብትውልዶም ምኽንያት ብሃገራዊ መንነቶም ንኽጠራጠሩ ዝግበር ልስሉስ ውቅዒት እዩ። ዘይሃገራዊ ኣተሓሳስባ ድማ እዩ።
ናብ ቀንዲ ነጥቢ ክምለስ፣ ሕጂ’ውን ‘’ትግራይ’’ ትበሃል ክልል ክትህሉ የብላን !!!
እዚ ተጀሚሩ ዘሎ ሰላም ብጽቡቕ ሰጒሙ፣ ዶብ ተሓንጺጹ፣ ክልቲኡ ህዝቢ ሰላማዊ ናብራን ንግድን ጀሚሩ እንተቐጸለ’ውን፣ እቲ ኣብ ትግራይ ዘሎ ተዛራባይ ትግርኛ፣ ጸረ ኤርትራዊ ሃገራዊ መንነት ካብ ምዃን ብፍጹም ኣይከቋርጽን እዩ። በዚ ድማ፣ ደጊሙ ምግጫዉ ኣይተርፎን። ምስ ግዜ’ውን፣ ነቲ ኣብ ሞንጎ ክልቲኡ ህዝብታት ዝፍጠር ዝምድና ከም ዕድል ተጠቒሞም ኣብ ውሽጢ ኤርትራ ተደናገጽቲ ትግራይ ክፈርዩ ይኽእሉ እዮም።
ቅድሚ ሕጂ ካብ ዝጸሓፍክዎ ‘’ኣቢሲንያዊ ኣተሓሳስባ ጻብእቲ ኤርትራውነት ጀናይ#A0042#2020/01/08’’ ኢለ ነይረ። ‘’ኣተሓሳስባ ክልል ትግራይ’’ እውን ኣብ ትሕቲ ኣቢሲንያዊ ኣተሓሳስባ ዝሕቆፍ ቀዳማይ ጻብእቲ ኤርትራውነት እዩ።
ኣብዚ እዋን ብውርጹጽ ኣበሃህላ፣ ብቐጥታ ህዝቢ ትግራይ ዘይኮነ ህወሓት’ያ ጸላኢትና ኢና ንብል። ግና ህወሓት ማለት፣ ውዳበ ህዝቢ ትግራይ እያ። ስለዚ ህወሓት እንተወደቐት፣ ካልእ ውዳበ ምፍጣሩ ኣይተርፎን፣ ምስ ግዜ ድማ ጻብእቲ ኤርትራውነት ምቅያሩ ግድን እዩ። እቲ ኣብ ትግራይ ዝፍጠር ውዳበ ከም ስግኣት ክርአ ዝገብሮ፣ ዶብ ብምስጋር ፈልዩ ነቲ ናይ ኤርትራ ትግርኛ ‘’ብብሄርትነት’’ ክሓቑፎ ስለዝፍትን እዩ። ስለዚ፣ ኣብ ትግራይ ዝፍጠር ዝኾነ ይኹን ዓይነት ውዳበ፣ ጻብእቲ ኤርትራውነት እዩ። ቤኒዓመር፣ ኣብ ኤርትራን ሱዳንን ኣለዉ። ኣብ ሱዳን ዝፍጠር ናይ ቤኒዓመር ውዳበ ንናይ ኤርትራ ቤኒዓመር ብምውዳብ ንኤርትራዊ ሃገራዊ መንነት ክጸልዎ ዘሎ ተኽእሎ፣ ምስ ብትግራይ ዝመጽእ ስግኣት እንክተወዳድሮ ዝመዛዘን ኣይኮነን።
ንመጻኢ፣ ኣብ ክልል ትግራይ ካብ ማሕበር ኣቡነ-ኣረጋዊ ዝዓቢ ዝኾነ ይኹን ዓይነት ፖለቲካዊ ውዳበ ምስዝፍጠር፣ ሽዱሽተ ወርሒ ከይመልአ፣ ኤርትራ ተኸታቲላ ከም ጥንሲ እንተዘይነጺላቶ ንሰላም ኤርትራ ኩሉ ግዜ ንኡስ-ስግኣት እዩ።
ካልእ ኣብ ትግራይ ዘሎ ተዛራቢ ትግርኛ ምስ ጠቕላላ ብዝሒ ህዝቢ ኤርትራ ተመጣጣኒ ብምዃኑ፣ ኤርትራ ንእትውንኖ ሃብቲ ባሕርን ምድርን ብህርፋን ናይ ምውናን ስምዒታት ወላ ድሕሪ ሰላም ብፍጹም ከቋርጽ ዝኽእል ኣይኮነን። ኣብ ርእሲኡ ትግራይ ንክትነብሮ ዘይምቹእ፣ እኹል ዝሕረስ ቦታ ዘይብሉ ደረቅ ካብ ኩሉ ዝተገለለን ብምዃኑ፣ ኣብኡ ሰፊሮም ክምዕብሉ ከምዘይክእሉ ስለዝፈልጡ፣ ጽግዕተኛ ኮንካ ምንባር’ውን ተስፋ ስለዘቑረጾም፣ ገለ ካብቲ ተወሳኺ ናብ ኤርትራ ንኸቋምቱ ዝደፍኦም ነጥቢ እዩ። ብዓቢኡ፣ ኣብቲ ሕብረተሰብ ብዘጋጠመ ባህላዊ ውላጠ (Cultural mutuation) ዘስዓቦ ምህሙን ማሕበራዊ ሰረትን ዘይምትእምማንን ዝመንቀሊኡ፣ ገንዘብ ብጻይካ ናይ ምምናይ ባህርያት’ውን፣ ተወሳኺ ረቋሒ ኣንጻር ኤርትራውነት ክዕጠቁ ካብ ዝገብሮም እዩ።
ምስ ከምዚ ዓይነት መንቀኝነት ዘለዎ ጎረቤት፣ ሓሙሽተ ሚእቲ ዓመት ተናኺስካ ተሓሊፉ፣ ተፋጠጥ ኮንካ እናተሓላሎኻ እንተዘይኮይኑ ብሕጂ ብሰላም ብእምነት ክንበር ከምዘይከኣል ታሪኽ ምስክር እዩ።
ነባሪ ፍታሕ ብከመይ ይምጻእ?
እቲ መልሲ ትግራይ ትበሃል ክልል ክትህሉ የብላን ኮይኑ፣ እቲ ረብሓ ድማ ንህዝቢ ኤርትራ ብዓቢኡ ድማ ንህዝቢ ትግራይ እዩ።
ህዝቢ ትግራይ መቀናቅንቲ ኤርትራውነት ኮይኑ ኣብ ደረቕ ቦታ ተደርብዩ ረዲአት እናበልዐ ብሕጽረት ቪታሚናት ገጹ ክሻ መሲሉ ኣብ ክንዲ ዝነብር፣ ቦታ ቀይሩ ዝሓሸ ለውጥን መጻእን ክረክብ ይኽእል እዩ። ትግራይ ድሩት ቀረብ (Limited Resources) ስለዘለዋ፣ ካብ 1(ሓደ) ሚልዮን ንላዕሊ ብዝሒ ህዝቢ ክጸውር ዝኽእል ዓቕሚ የብላን። ንታሪኻዊ ቦታታት፣ ሓወልቲ ኣክሱም፣ ማርያም ጽዮን ዝሕልው ዉሑድ ህዝቢ ኣትሪፍካ፣ እቲ ካልእ ሓሙሽተ ወይ ሽዱሽተ ሚልዮን ዝኸውን ህዝቢ፣ ገሊኡ ናብ ውሽጢ ኢትዮጵያ ክድፋእ ኣለዎ፣ ዝበዝሕ ድማ ናብ የመን ክሰግር ኣለዎ። እቲ ናብ ኤርትራ ክግዕዙ ዝምነይዎ ሕልሚ ስለዝተከሸሐ፣ ብፍጹም ክሰምር ኣይክእልን እዩ።
ትግራዎት፣ በብቅሩብ ናብ ውሽጢ ኢትዮጵያ ኣትዮም ናብ የመን’ውን ሰጊሮም ኣብቲ ሕብረተ-ሰብ ተሰትዮም ንክወሃሃዱ ናይ 150 (ሚእቲን ሓሙሳን) ዓመት ወይ ልዕሊኡ ዝወስድ ፕሮጀክት’ውን ኢልና እንተገሚትና፣ ምናልባት ኤርትራ ኣብ መጻኢ ነዚ ሕጂ ብኢማራት ተታሒዙ ዘሎ ዞባዊ መሪሕነት ተኪኣ ጽልዋኣ ክሰፍሕ እንተኽኢሉ፣ ትግራዎት ድማ ኣብ የመን ኮይኖም ሓድሽ ምዕባለ ክፈጥሩ እንተክኢሎም፣ ንባብኤል-መንደብ ኣብ ምቁጽጻር ምሳና ተሻሪኾም ኣበርክቶ ክህልዎም ይኽእል እዩ። ብኹሉ መዐቀኒታት፣ ክልል ትግራይ ንህዝቢ ትግራይ እትኸውን መሬት ኣይኮነትን። ምግዓዝ ትግራዎት ናብ የመን፣ ብውሑስ መገዲ ብዕቱብ ክስራሓሉ ኣለዎ።
ብወገን ትግራይ ናብ ኤርትራ ክመጽእ ዝኽእል ተጻባእነት ምስጠፍአ፣ ኤርትራዊ ሃገራዊ መነንት ብስጥመት ከምዝሕይል እናገበርካ፣ ናብቲ ቅድሚ ኣማኢት ዓመታት ዝነበረና ጽልዋን ክብርን ግዝኣተ-ምድረ-ባሕሪ (ናይ ሎሚ ኤርትራ) ክምለስ ምግባር ዕዮ-ገዛ ናይ ሓድሽ ወለዶ። ዝስራሕ ዘሎ ነስተውዕለሉ እንተለና ኰንና፣ ኣያታትና ዙፋን መሪሕነት ቀርኒ ኣፍሪቃ መንጢሎም የረክቡና ኣለዉ። መንበረ ቤተ-ምንግስቲ ኤርትራ‘ውን ካብ ኣስመራ ናብቲ ናይ ቀደም ዙፋኑ ዱባርዋ (ዓዲ-ሃሎ) ዳርጋ ይግዕዝ ኣሎ። ተሪፉ ዘሎ ኣብ ወሽመጥ-ዓረብ ዝነበረና ቁጽጽርን እዚን (Command)፣ ካብ ኣዕራብ መንጢልካ ምሓዝ እዩ።
ጻብእቲ ኤርትራውንውት ዝኾነ ኣተሓሳስባ ክልል ትግራይ ንምድሃኽ፣ ቅድም ‘’ኢትዮጵያዊ ሃገራዊ መንነት’’ ከምዝሕይል ብምግባር፣ ኣብ ኢትዮጵያ ዘለዋ ክልላት ፈሪሰን ብደረጃ ሓድሽ ዞባታት ብምቋም፣ ትግራይ ተፈናጪላ ከምትሓቅቅ ምግባር ክጅመር ይከኣል እዩ።
ብተወሳኺ ኤርትራዊ መንነት ካብ ጽልዋታት ትግራይ ንምሽፋን፣ ብወገን ዶብ ኤርትራን ትግራይን ሓድሽ ማሕበራዊ ምህንድስና ብምግባር ሓደ ከለላ-ቦታ (Buffer Zone) ምፍጣር የድልዮ እዩ። ኣዕኑድ ተኺልካ ዝግበር ጆኦግራፍያዊ ዶብ ኣኻሊ ብዘይምዃኑ፣ ማሕበረ-ባህላዊ ዶብ (Socio-Cultural Boundary) ክህሉ ኣለዎ። ከም ተወሳኺ፣ ኣብ ሞንጎ ክልቲኡ ተዛራቢ ትግርኛ ዝቅመጡ ናይ ካልኦት ቋንቋታት ተዛረብቲ ብሄራት ከም ሰፈራ ክትሰኹዓሉ ይከኣል እዩ።
ትግራይ ከምዛ ዘለውዋ እንተቀጺሎም፣ ንጥንታውን ገድላዊን ታሪኽና እናተጫረቱ፣ ንቋንቋናን ባህልናን እናበረዙ፣ ኣብ ሞንጎና ናቶም ወይጦታት እናኣስለኹ ድቃስ ከምዘይህቡና ዝሓለፈ ታሪኽ ምስክርና እዩ። ኣብዚ ዝሓለፈ 20 ዓመታት’ውን እንተኾነ፣ ከምቲ ንኣቦሓጎታትና ዝገበርዎም ነዚ ሓዲሽ ወለዶ’ውን ደጊሞም መገርህዎ ነይሮም። መሪሕነት ህዝባዊ ግንባር ግና፣ ብፍላይ ፕረሲደንት ኢሰያስ፣ ብውህሉል ተሞክሮ ኣጸቢቁ ስለዝፈልጦም፣ ኣቻዮ ዝኾነ ተሪርን ዘይዕጸፍን መርገጺ ብምሓዝ፣ ክሳደን ረጊጹ ስለዘንቀጸን ጥራይ’ዩ እዚ ኩሉ ሰይጣን’ውን ክፍሕሶ ዝኸብዶ ሽርሒ ክስገር ተኻኢሉ። ኣያይ ኣብ ከምዚ እንድዩ ዘሐጉሰኒ !!!
ኣብ መደምደምታ፣ ህዝቢ ትግራይ ብኹሉ ተነጺሉ’ዩ፣ ከም ሕቶ ኣብዛ ዘለዋ ክልል ኮይኑ መጻኢ ወለዶ ትግራይ ምስ ምዕባለ ዓለም ክስጉም ይኽእል’ዶ ኣይክእልን ጥራይ ዘይኮነ፣ ምስ ግዜ ብሰንኪ ድሩት ቀረባት (Limited Resources) ኣብ ናይ ምንባርን ዘይምንባርን ኩነት (Question of Survival) ክወድቅ’ውን ስለዝኽእል፣ ነባሪ ሰላም’ውን ንክህሉ እንታይ ይኹን? ንዝብል መልሱ ናብ ውሑስ ቦታ ውሽጢ ኢትዮጵያ ሰሊዅካ ምርስታይን፣ ባሕሪ ጨዲድካ ናብ የመን ጀበል-ዓሊ ምምራሽን እቲ ዝሓሸ ኣማራጺኦም እዩ።
...........ከምኡታት እዩ።
ብ Jenay Ghebregherghish Ghebremariam
-- ውዕል ሰላም ተፈሪሙ ናብ ሓድሽ መድረኽ ካብ ዝእቶ ክልተ ዓመት ኣቁጺሩ ኣሎ። ተጻባእቲ ገስጋስ ሓድሽ ዕርቀ-ሰላም ኤርትሮ-ኢትዮጵያ ብዙሓት ኮይኖም፣ ቀዳሞት ዝስርዑ ግና ክልል ትግራይ እዮም።
ተራ ሓላፊ መገዲ ከልዕሎ ዝኽእል ሕቶታት እንተደኣ ክንጠቅስ ኰንና፣ ስለምንታይ ነዚ ዕርቀ-ሰላም ክልል ትግራይ ብፍሉይ ይጻብእዎ ኣለው? ዶብ ተሓንጺጹ እምኒ ተጨሪሑ ምስ ተወደአ’ኸ ነባሪ ሰላም ክመጽእ ይኽእል ድዩ? እቲ ዓንቃጺ ወገን መሪሕነት ህወሓት ጥራይ ድዩ ወይስ ህዝቢ ትግራይ’ውን ኢድ ኣለዎ? ኣብ ሞንጎ’ዚ ክልተ ህዝቢ ንመጻኢ ወለዶታት ሓቀኛ ምትእምማን ክፍጠር ይኽእል’ዶ? ነባሪ ፍታሕ ንምምጻእ እንታይ ክግበር ይከኣል?
ኣብ ዓለም ሓያል እዩ ዝነብር። ሓያል ክበሃል ከሎ ብኩሉ መዐቀኒታት፣ ቁጠባ፣ ፖለቲካ፣ መንነት፣ ስነ-ፍልጠት…ወዘተ። ንሕና ድማ ሃገርና ኤርትራ ብኸመይ ሓያል ጎብለል ኮይና ትወጽእ ካብቲ ቀዳማይ ዘገድሰና እዩ።
ሃገር ማለት እምኒን ሓመድን፣ ጎቦን ወሓይዝን፣ ሰብን ገረብን ጥራይ ማለት ኣይኮነትን። ልዕሊ’ዚ ኩሉ ዝተጠቅሰ ነገር እያ።
ስለዚ ብጉዳይ ሃገራዊ ረብሓ ዝንሓፍ ወገን ክህሉ የብሉን። ካብዘን ዝተላዕላ ሕቶታት እታ ቀንዲ ተገድስ
ትብል ኮይና፣ኣብ ሞንጎ ኤርትራን ትግራይን ነባሪ ፍታሕ ንምምጻእ እንታይ ክግበር ይከኣል?
እዩ እቲ ንጹር መልሲ።ክልል ትግራይ ትበሃል ክትህሉ የብላን
ከምዚ ምባል ምናልባት ምስ ዓሌትነትን ካብ ሞራለ-ሕልና ምፍንታትን መሲሉ ክርአ ይኽእል ይኸውን። እቲ ሓቀኛ ፍታሕ ግና ንሱ እዩ። ሹፉን ከም ዑፉን፣ ዝበሃል ክተርፍ ኣለዎ። ምስሉይ ሰብኣውነት፣ መንፈሳውነት ኣብ ቅድሚ ሃገራዊ ረብሓ ዋጋኡ ርካሽ እዩ። ከምኡ ስለዝኾነ ድማ’ዩ፣ ኣብ ታሪኽ ገድሊ ልዕሊ ሃገር ዝስራዕ ነገር ዘይነበረ። ኣሽንኳይ’ዶ ፍጡር ወዲ-ሰብ፣ ንልዑል ፈጣሪ’ውን እንተኾነ ብሃሜንነት ንዘይምምላኽ፣ መጽሓፍ-ቅዱስን ቁርዓንን ንጎኒ ገዲፉ’ዩ ንኩሉ ተቃላሳይ ክጠምር ዝኽእል ዓበይቲ ድርሰታት ፖለቲካዊ ፍልስፍና ዓለም ኣንቢቡ ኣተግቢሩ፣ ቃልሲ ዝመርሕን ዝምራሕን ነይሩ።
ካብ ዝሓለፈ 500 (ሓሙሽተ ሚእቲ) ዓመታት ክሳብ’ዚ ሕጂ እዋን ዘሎ ታሪኽ ብደቂቅ እንተመርሚርናዮ፣ እቲ ቀንዲ ብቅሉዕ ጥልመትን ተዓሳብነትን ንንግስነት ምድረ-ባሕሪ (ናይ ሎሚ ኤርትራ) ብጎኒ ዝወቅዕ ዝነበረ ሓይሊ፣ እዚ ንብሎ ዘለና ናይ ስግር-መረብ (ናይ ትግራይ) ሓይሊ እዩ።
ፕሮፈሰር ኣስመሮም ለገሰ ፣ ሽፍንፍን ዘይብሉ ብቅሉዕ ተባዕ ለበዋኡ ንመጻኢ ወለዶ ኣመሓላሊፉ እዩ። እዚ ውርዙይ ንክትመስል
እናበልካ ዝግበር ‘’ለባም-ለባም’’ ጸወታ ኣየስርሓናን እዩ።ትግራዎት የሕዋትና እዮም፣ ህውሓት ጥራይ’ያ ጸላኢትና፣ ንትግራዎት ምጽራፍ ዓሌትነት’ዩ
ገለ ውፉያት ሃገራውያን ፍርቂ ጎኖም ትግራዎት፣ ወይ ምሉእ ሞቦቆሎም ትግራዎት ወይ ወለዶ ናይ ኣቦሓጎኦም ትግራዎት ስለዘለዉ ከይንትንክፎም ዝበሃል ምስሉይ ወርዘይዘይ’ውን ኣየስርሓናን እዩ።
ሓደ ሰብ ካብ ኣክሱም ይምጻእ ካብ ዓዲ ግራት፣ ወላ ወላዲቱ’ውን ጓል ውቕሮ ትኹን ብዘየገድስ፣ ኤርትራዊ መንነት-ወረቐት ሃልይዎ ብኤርትራውነቱ ኣሚኑ ተሓቢኑ ተወፍዩ ክሳብ ዝሰርሐ፣ ዝትንክፎ የብሉን። ካብቲ ወዲ መሬት’የ ወደባት’የ ዝብል፣ ዝጎድሎ መሰልን ክብርን’ውን የለን። መቦቆሉ ብዘየገድስ፣ ኤርትራዊነቱ ኣሚኑ ኣንጻር ኩሎም ጸላእቲ ኤርትራ ደው ኢሉ ክምክት ድማ ሓላፍነቱ እዩ። ኣብ ጎንና ንዘለዉ ብዘርእን መውስቦን ምስ ትግራይ ብቐጥታ ምትእስሳር ዘለዎም ሃገራውያን ብጾትና ከይንትንክፎም ብምባል፣ ሓቅታት ክትቅርቅር ምፍታን ፍጹም ጌጋ እዩ። እዚ ከምዚ ዓይነት ኣበሃህላታት ብሓቂ ናይ ንቕሓት ዘይኮነስ፣ እምበሺ ከምሓልዮት ኣምሲልካ ብትውልዶም ምኽንያት ብሃገራዊ መንነቶም ንኽጠራጠሩ ዝግበር ልስሉስ ውቅዒት እዩ። ዘይሃገራዊ ኣተሓሳስባ ድማ እዩ።
ናብ ቀንዲ ነጥቢ ክምለስ፣ ሕጂ’ውን ‘’ትግራይ’’ ትበሃል ክልል ክትህሉ የብላን !!!
እዚ ተጀሚሩ ዘሎ ሰላም ብጽቡቕ ሰጒሙ፣ ዶብ ተሓንጺጹ፣ ክልቲኡ ህዝቢ ሰላማዊ ናብራን ንግድን ጀሚሩ እንተቐጸለ’ውን፣ እቲ ኣብ ትግራይ ዘሎ ተዛራባይ ትግርኛ፣ ጸረ ኤርትራዊ ሃገራዊ መንነት ካብ ምዃን ብፍጹም ኣይከቋርጽን እዩ። በዚ ድማ፣ ደጊሙ ምግጫዉ ኣይተርፎን። ምስ ግዜ’ውን፣ ነቲ ኣብ ሞንጎ ክልቲኡ ህዝብታት ዝፍጠር ዝምድና ከም ዕድል ተጠቒሞም ኣብ ውሽጢ ኤርትራ ተደናገጽቲ ትግራይ ክፈርዩ ይኽእሉ እዮም።
ቅድሚ ሕጂ ካብ ዝጸሓፍክዎ ‘’ኣቢሲንያዊ ኣተሓሳስባ ጻብእቲ ኤርትራውነት ጀናይ#A0042#2020/01/08’’ ኢለ ነይረ። ‘’ኣተሓሳስባ ክልል ትግራይ’’ እውን ኣብ ትሕቲ ኣቢሲንያዊ ኣተሓሳስባ ዝሕቆፍ ቀዳማይ ጻብእቲ ኤርትራውነት እዩ።
ኣብዚ እዋን ብውርጹጽ ኣበሃህላ፣ ብቐጥታ ህዝቢ ትግራይ ዘይኮነ ህወሓት’ያ ጸላኢትና ኢና ንብል። ግና ህወሓት ማለት፣ ውዳበ ህዝቢ ትግራይ እያ። ስለዚ ህወሓት እንተወደቐት፣ ካልእ ውዳበ ምፍጣሩ ኣይተርፎን፣ ምስ ግዜ ድማ ጻብእቲ ኤርትራውነት ምቅያሩ ግድን እዩ። እቲ ኣብ ትግራይ ዝፍጠር ውዳበ ከም ስግኣት ክርአ ዝገብሮ፣ ዶብ ብምስጋር ፈልዩ ነቲ ናይ ኤርትራ ትግርኛ ‘’ብብሄርትነት’’ ክሓቑፎ ስለዝፍትን እዩ። ስለዚ፣ ኣብ ትግራይ ዝፍጠር ዝኾነ ይኹን ዓይነት ውዳበ፣ ጻብእቲ ኤርትራውነት እዩ። ቤኒዓመር፣ ኣብ ኤርትራን ሱዳንን ኣለዉ። ኣብ ሱዳን ዝፍጠር ናይ ቤኒዓመር ውዳበ ንናይ ኤርትራ ቤኒዓመር ብምውዳብ ንኤርትራዊ ሃገራዊ መንነት ክጸልዎ ዘሎ ተኽእሎ፣ ምስ ብትግራይ ዝመጽእ ስግኣት እንክተወዳድሮ ዝመዛዘን ኣይኮነን።
ንመጻኢ፣ ኣብ ክልል ትግራይ ካብ ማሕበር ኣቡነ-ኣረጋዊ ዝዓቢ ዝኾነ ይኹን ዓይነት ፖለቲካዊ ውዳበ ምስዝፍጠር፣ ሽዱሽተ ወርሒ ከይመልአ፣ ኤርትራ ተኸታቲላ ከም ጥንሲ እንተዘይነጺላቶ ንሰላም ኤርትራ ኩሉ ግዜ ንኡስ-ስግኣት እዩ።
ካልእ ኣብ ትግራይ ዘሎ ተዛራቢ ትግርኛ ምስ ጠቕላላ ብዝሒ ህዝቢ ኤርትራ ተመጣጣኒ ብምዃኑ፣ ኤርትራ ንእትውንኖ ሃብቲ ባሕርን ምድርን ብህርፋን ናይ ምውናን ስምዒታት ወላ ድሕሪ ሰላም ብፍጹም ከቋርጽ ዝኽእል ኣይኮነን። ኣብ ርእሲኡ ትግራይ ንክትነብሮ ዘይምቹእ፣ እኹል ዝሕረስ ቦታ ዘይብሉ ደረቅ ካብ ኩሉ ዝተገለለን ብምዃኑ፣ ኣብኡ ሰፊሮም ክምዕብሉ ከምዘይክእሉ ስለዝፈልጡ፣ ጽግዕተኛ ኮንካ ምንባር’ውን ተስፋ ስለዘቑረጾም፣ ገለ ካብቲ ተወሳኺ ናብ ኤርትራ ንኸቋምቱ ዝደፍኦም ነጥቢ እዩ። ብዓቢኡ፣ ኣብቲ ሕብረተሰብ ብዘጋጠመ ባህላዊ ውላጠ (Cultural mutuation) ዘስዓቦ ምህሙን ማሕበራዊ ሰረትን ዘይምትእምማንን ዝመንቀሊኡ፣ ገንዘብ ብጻይካ ናይ ምምናይ ባህርያት’ውን፣ ተወሳኺ ረቋሒ ኣንጻር ኤርትራውነት ክዕጠቁ ካብ ዝገብሮም እዩ።
ምስ ከምዚ ዓይነት መንቀኝነት ዘለዎ ጎረቤት፣ ሓሙሽተ ሚእቲ ዓመት ተናኺስካ ተሓሊፉ፣ ተፋጠጥ ኮንካ እናተሓላሎኻ እንተዘይኮይኑ ብሕጂ ብሰላም ብእምነት ክንበር ከምዘይከኣል ታሪኽ ምስክር እዩ።
ነባሪ ፍታሕ ብከመይ ይምጻእ?
እቲ መልሲ ትግራይ ትበሃል ክልል ክትህሉ የብላን ኮይኑ፣ እቲ ረብሓ ድማ ንህዝቢ ኤርትራ ብዓቢኡ ድማ ንህዝቢ ትግራይ እዩ።
ህዝቢ ትግራይ መቀናቅንቲ ኤርትራውነት ኮይኑ ኣብ ደረቕ ቦታ ተደርብዩ ረዲአት እናበልዐ ብሕጽረት ቪታሚናት ገጹ ክሻ መሲሉ ኣብ ክንዲ ዝነብር፣ ቦታ ቀይሩ ዝሓሸ ለውጥን መጻእን ክረክብ ይኽእል እዩ። ትግራይ ድሩት ቀረብ (Limited Resources) ስለዘለዋ፣ ካብ 1(ሓደ) ሚልዮን ንላዕሊ ብዝሒ ህዝቢ ክጸውር ዝኽእል ዓቕሚ የብላን። ንታሪኻዊ ቦታታት፣ ሓወልቲ ኣክሱም፣ ማርያም ጽዮን ዝሕልው ዉሑድ ህዝቢ ኣትሪፍካ፣ እቲ ካልእ ሓሙሽተ ወይ ሽዱሽተ ሚልዮን ዝኸውን ህዝቢ፣ ገሊኡ ናብ ውሽጢ ኢትዮጵያ ክድፋእ ኣለዎ፣ ዝበዝሕ ድማ ናብ የመን ክሰግር ኣለዎ። እቲ ናብ ኤርትራ ክግዕዙ ዝምነይዎ ሕልሚ ስለዝተከሸሐ፣ ብፍጹም ክሰምር ኣይክእልን እዩ።
ትግራዎት፣ በብቅሩብ ናብ ውሽጢ ኢትዮጵያ ኣትዮም ናብ የመን’ውን ሰጊሮም ኣብቲ ሕብረተ-ሰብ ተሰትዮም ንክወሃሃዱ ናይ 150 (ሚእቲን ሓሙሳን) ዓመት ወይ ልዕሊኡ ዝወስድ ፕሮጀክት’ውን ኢልና እንተገሚትና፣ ምናልባት ኤርትራ ኣብ መጻኢ ነዚ ሕጂ ብኢማራት ተታሒዙ ዘሎ ዞባዊ መሪሕነት ተኪኣ ጽልዋኣ ክሰፍሕ እንተኽኢሉ፣ ትግራዎት ድማ ኣብ የመን ኮይኖም ሓድሽ ምዕባለ ክፈጥሩ እንተክኢሎም፣ ንባብኤል-መንደብ ኣብ ምቁጽጻር ምሳና ተሻሪኾም ኣበርክቶ ክህልዎም ይኽእል እዩ። ብኹሉ መዐቀኒታት፣ ክልል ትግራይ ንህዝቢ ትግራይ እትኸውን መሬት ኣይኮነትን። ምግዓዝ ትግራዎት ናብ የመን፣ ብውሑስ መገዲ ብዕቱብ ክስራሓሉ ኣለዎ።
ብወገን ትግራይ ናብ ኤርትራ ክመጽእ ዝኽእል ተጻባእነት ምስጠፍአ፣ ኤርትራዊ ሃገራዊ መነንት ብስጥመት ከምዝሕይል እናገበርካ፣ ናብቲ ቅድሚ ኣማኢት ዓመታት ዝነበረና ጽልዋን ክብርን ግዝኣተ-ምድረ-ባሕሪ (ናይ ሎሚ ኤርትራ) ክምለስ ምግባር ዕዮ-ገዛ ናይ ሓድሽ ወለዶ። ዝስራሕ ዘሎ ነስተውዕለሉ እንተለና ኰንና፣ ኣያታትና ዙፋን መሪሕነት ቀርኒ ኣፍሪቃ መንጢሎም የረክቡና ኣለዉ። መንበረ ቤተ-ምንግስቲ ኤርትራ‘ውን ካብ ኣስመራ ናብቲ ናይ ቀደም ዙፋኑ ዱባርዋ (ዓዲ-ሃሎ) ዳርጋ ይግዕዝ ኣሎ። ተሪፉ ዘሎ ኣብ ወሽመጥ-ዓረብ ዝነበረና ቁጽጽርን እዚን (Command)፣ ካብ ኣዕራብ መንጢልካ ምሓዝ እዩ።
ጻብእቲ ኤርትራውንውት ዝኾነ ኣተሓሳስባ ክልል ትግራይ ንምድሃኽ፣ ቅድም ‘’ኢትዮጵያዊ ሃገራዊ መንነት’’ ከምዝሕይል ብምግባር፣ ኣብ ኢትዮጵያ ዘለዋ ክልላት ፈሪሰን ብደረጃ ሓድሽ ዞባታት ብምቋም፣ ትግራይ ተፈናጪላ ከምትሓቅቅ ምግባር ክጅመር ይከኣል እዩ።
ብተወሳኺ ኤርትራዊ መንነት ካብ ጽልዋታት ትግራይ ንምሽፋን፣ ብወገን ዶብ ኤርትራን ትግራይን ሓድሽ ማሕበራዊ ምህንድስና ብምግባር ሓደ ከለላ-ቦታ (Buffer Zone) ምፍጣር የድልዮ እዩ። ኣዕኑድ ተኺልካ ዝግበር ጆኦግራፍያዊ ዶብ ኣኻሊ ብዘይምዃኑ፣ ማሕበረ-ባህላዊ ዶብ (Socio-Cultural Boundary) ክህሉ ኣለዎ። ከም ተወሳኺ፣ ኣብ ሞንጎ ክልቲኡ ተዛራቢ ትግርኛ ዝቅመጡ ናይ ካልኦት ቋንቋታት ተዛረብቲ ብሄራት ከም ሰፈራ ክትሰኹዓሉ ይከኣል እዩ።
ትግራይ ከምዛ ዘለውዋ እንተቀጺሎም፣ ንጥንታውን ገድላዊን ታሪኽና እናተጫረቱ፣ ንቋንቋናን ባህልናን እናበረዙ፣ ኣብ ሞንጎና ናቶም ወይጦታት እናኣስለኹ ድቃስ ከምዘይህቡና ዝሓለፈ ታሪኽ ምስክርና እዩ። ኣብዚ ዝሓለፈ 20 ዓመታት’ውን እንተኾነ፣ ከምቲ ንኣቦሓጎታትና ዝገበርዎም ነዚ ሓዲሽ ወለዶ’ውን ደጊሞም መገርህዎ ነይሮም። መሪሕነት ህዝባዊ ግንባር ግና፣ ብፍላይ ፕረሲደንት ኢሰያስ፣ ብውህሉል ተሞክሮ ኣጸቢቁ ስለዝፈልጦም፣ ኣቻዮ ዝኾነ ተሪርን ዘይዕጸፍን መርገጺ ብምሓዝ፣ ክሳደን ረጊጹ ስለዘንቀጸን ጥራይ’ዩ እዚ ኩሉ ሰይጣን’ውን ክፍሕሶ ዝኸብዶ ሽርሒ ክስገር ተኻኢሉ። ኣያይ ኣብ ከምዚ እንድዩ ዘሐጉሰኒ !!!
ኣብ መደምደምታ፣ ህዝቢ ትግራይ ብኹሉ ተነጺሉ’ዩ፣ ከም ሕቶ ኣብዛ ዘለዋ ክልል ኮይኑ መጻኢ ወለዶ ትግራይ ምስ ምዕባለ ዓለም ክስጉም ይኽእል’ዶ ኣይክእልን ጥራይ ዘይኮነ፣ ምስ ግዜ ብሰንኪ ድሩት ቀረባት (Limited Resources) ኣብ ናይ ምንባርን ዘይምንባርን ኩነት (Question of Survival) ክወድቅ’ውን ስለዝኽእል፣ ነባሪ ሰላም’ውን ንክህሉ እንታይ ይኹን? ንዝብል መልሱ ናብ ውሑስ ቦታ ውሽጢ ኢትዮጵያ ሰሊዅካ ምርስታይን፣ ባሕሪ ጨዲድካ ናብ የመን ጀበል-ዓሊ ምምራሽን እቲ ዝሓሸ ኣማራጺኦም እዩ።
...........ከምኡታት እዩ።
