ኣቡጊዳ ቅንፊዝ
ብዳደ ደስታ
---------------
ወርሒ መጋቢት ኣብ ዝነበረ ናይ ትግራይ ኣመራርሓ መንግስትን ህወሓትን ምስ መራሕቲ ፈደራል ኣኼባ፤ ቀቅድሚ እቲ ናይ ሕብረት ኣፍሪካ ኣሸማገልቲ ኣዲስ ኣበባ ምምጽኦም እዩ ነይሩ፤ “ንምንታይ ኢኹም ሕጋዊ ኣፍልጦን ሰርተፊኬት ምዝገባን ዘይትቡና?” ዝብል ሕቶ ቐሪቡሉ ነይሩ ንኣቢይ ኣሕመድ። ንሱ ድማ፣ ከም ሓዱሽ ወይ ከምዘይፈልጥ፣ “ኣብ ምንታይ በጺሑ፣ ንምንታይ ዘይተወደአ?” ክብል ሓታታይ ኮይኑ፣ ኣብኡ ካብ ዝነበሩ ኣባላት ካቢኔኡ መብርሂ ይጥይቕ። ጌድዮን ጢሞቲዮስ፣ ምስ ቦርድ ምርጫ ዘሎ ቲርክኒካል ናይ ሕጊ ፀገም ከምዘሸገረ ይጠቅስ። አቢይ ኣሕመድ መሊሱ፣ ሕጊ መሰረት ገይርካ ዝወደአሉን፣ ንህወሓት ብመሰረት ፕሪቶሪያን ውሳነ ፓርላማን ተራእዩ እቲ ምዝገባ ዝፍጸመሉ መገዲ ሪኢኻ መፈጸሚ ሓሳብ ሒዝካ፣ ኣፍልጠኒ፣ ይብሎ። ጌድዮን ድማ፤ “ከም ሓዱሽ ዝምዝገበሉ ድዩ ወይስ በቲ ዝነበሮ?” ኢሉ ይሓትት። ኣቢይ ኣሕመድ ተገሪሙ ይምልስ፣ “ከም ሓዱሽ ንዝምዝገብ ፓርቲ ዶ ኣብዚ ኣብ መድረኽ ካቢኔ ንዝራረብ ኢና?” ኢሉ ሓውሲ ተግሳጽ ይዛረብ። ጌድዮን “እሺ” ኢሉ ይኸይድ። ኣብቲ ኣኼባ ዝነበሩ ናትና ሰባት፣ ሸዓ’ነሽዓ ትውዳእ መሲልዎም ነይሩ።
ኣብዚ ሓንቲ ቁምነገር ከዘኻኽር፣ ፖለቲካዊ ዲያሎግ ክግበር እሞ ፖለቲካዊ ጉዳያት እንኮላይ ናብቲ ኲይናት ዘእተው ቅርሕንቲታትን ሳዕቤናቶምን ዝፍትሽ ምይይጥ ክግበር ውዕሊ ፕሪቶሪያ ይእዝዝ እዩ። እዚ ጉዳይ እዚ ትግራይ ደጋጊማ ዝሓተቶን መንግስቲ ኣቢይ ኣሕመድ ብዝተፈላለዩ ምስምሳትን ምህዞታትን ዝደንጎየ ወሳኒ ስራሕ ምዃኑ ድማ ይፍለጥ። ኣብዛ ጉዳይ መፍትሒ ክረኽባ ተባሂለን ተወንዚፈን ዝቐረያ ዓበይቲ ጉዳያት ብዙሓት እየን። ሓንቲ ካብአን ናይ ህወሓት ፖለቲካዊ ተሳትፎን ናይ ህዝቢ ትግራይ ኣብ ፌደራል ዝነበሮ ውክልና ምምላስን ተጠቀስቲ እየን። ኣብ ዘረባና፣ ካብ ኣመራርሓ ህወሓት፣ “ሓዱሽ ምዝገባ እንተኾነ’ውን ፀገም የብሉን፣ ብኡ ወዲእና ናብቲ ዝቕጽል ንስገር” ዝብል መርገጽ ዝሓዙን ሓሳብ ዘቕረቡን መራሕቲ ነይሮም እዮም። ነቲ ሓሳብ እንተቕርብዎ እንተለዉ ግን፣ እዚ ቢሮክራሲያዊ ማሕለኻታት ምርጫ ቦርድ የትርፈልና፣ ብተወሳኺ ድማ ውድብና ሪብራንድ (rebrand) ክንግብር ይሕግዝና እዩ ብዝብል ስለዝነበረ፣ ብሕማቕ ዝተረደኦ ኣይነበረን። በቲ ሓደ ገጽ ዝተገበረ ምጉት ድማ ሪብራንድ ዘይኮነ ካቲ ዝነበረ ነባር ብራንድ (ሃዲድ) ህዝባውነትን ገድልን ምውጻእና እዩ፣ ዝብል ነበረ። ሎሚ ኣብቲ ምክሳስ እንትኾን ግን ተገለባቢጡ ዝመጽእ ዘሎ ይመስል።
ድሕሪ ፕሪቶሪያ ንዘሎ መድረኽ፣ እኒ ኣቢይ ኣሕመድ፣ ዋና መርገጾም ከይለወጡ long and hard ball ዝብል ኣቃሻሽ ጠላዕ ክጻወቱ ወሲኖም ዝኣተውዎ መድረኽ ምዃኑ ዝጠራጠር ለዋህ እዩ። ናቶም በለጽን ክፍኣትን እናረአና ክንግረም እንተኾይና ግን፣ ከንቱ እዩ። “ዝብኢ /ሓርገጽ ዝብሉ’ውን ኣለው/ ኣብ ምንታዩ ወቓዕኻዮ፣ ኣብ ኣፉ! እሞ ኣግፋሕኻሉ!” እዩ ዝበሃል። እቲ ሓርገጽስ ናቱ ኮይንዎ፣ ኣፉ ኣግፊሑ ጠነነ፣ በልና። እቲ ክሕየኽ ተሞቻችዩ ዝጸንሕ ፍጡር ከ እንታይ ወረዶ? ንሕና እውን እዝን ካልእ ነውርታቶምን ክገብሩ ዕድል ዝሃብናዮም ምዃና ክሰሓት የብሉን። ንህወሓት ከም ሓዱሽ ዝምዝግብ ኣቢይ ኣሕመድ ናይ ትግራይ ውክልናን ትካላትን እውን ከምብሓዱሽ ክምዝግብ ቅንጭ ኣይብሎን። በዚ ኣከያይዳ፣ ንኹሉ ናይ ትግራይ ሜሞሪ ሓዱሽ ኢንቬንቴሪ ክገብረሉ ብውነን ብውሳነን ዝሰርሕ ዘሎ ሓይሊ እዩ። ትማሊ፣ ሃገራዊ ቦርድ መረጻ፣ “ዘይወረቐት ዓዳሊ እዩ” እንብሎ ዝነበርና፣ ሎሚ ነዚ ኹሉ ስራሕ ኣወንዚፍና፣ እዚ ቦርድ ብዝበሎን ዝጸሓፎን መሰረት ገይርና ክንጸላለምን ክንጠላለምን፣ ምጸታኣለም በጺሑ ኣሎ ማለት እዩ።
አቢይ ኣሕመድ፣ “ፕሪቶሪያ” ዝብል ኣብ ዓለም ንዘለው ነዚ ጉዳይ ዝከታተሉ ኣካላት ኣብቲ መስርሕ ሰላም ከምዘሎን ይቕጽል ከምዘሎን ንምምሳል ብዘገልግል መገዲ ይጥቀመሉ። ንመራሕቲ ትግራይ ዝተፈላለዩ ገመዳት እናሰሓበን እናዘርገሕን ንመከፋፈሊ ይጥቀመሉ። ንኢሳያስ ተገዲደ ዝፈረምክዎ ውዕሊ ሰላም ክብል፣ እየ ሓዲገካ፣ ዓለም ኣብ ክሳደይ ረጊጻ ሒዛትኒ እሞ እንታይ ክገብር፣ ኢሉ ኣሰናቢትዎ። ንህዝቢ ትግራይ፣ ኣይተረስዕ እባ፣ ሳላ ፕሪቶሪያ ዝረኸብካያ ሰላም፣ ከይትዝረገካ ባዕቲ ደጊፍካ ሕደር፣ እናበለ የፈራርሕ። ንጽንፈኛ ሓይልታት ኣምሓራ፣ ከምስል ኢለ ፕሪቶሪያ እንተበልኩስ፣ ስቕ ኢልኩም ትጥርጥሩኒ ኣለኹም እምበር፣ ነቶም እትጸልእዎም ተጋሩ እነሆ ብቐተላይ ሰላም ገይረ የጥፈአልኩም ኣለኹ፣ እናበለ ይደራርዞም። በቢገጹ ዝሓቁፍ ቅንፊዝ አቢይ ዝኣምኑ ለወሃት ድማ ዘዝበሎም ምዒጎም ይናቖቱ። ዘይትቕየር ሓቂ ግን፣ ኣቢይ ኣብታ ዝነብራ መስመር ክፍኣትን ጽንተትን፣ ኣብ ቅድመ-ፕሪቶሪያ እዩ ዘሎ። እቲ ትሪእዎ ክይድ ምልስ፣ ጽውግ ክምስ፣ ንደገፍቱን ንመወልቱን ተባሂሉ ዝበሃል፣ ካብኡ እንተሓሊፉ ድማ ንመራሕቲ ትግራይ መታኸስን መካሰስን ተቖንጢሩ ዝግበርን ዝበሃልን እዩ። ቅንፊዝ እትበሃል ዝባና ሙሉእ ከክንዲ ጽፌታ ዝኸውን ጽዑቕ ዕሾኽ ተኸዲና ትኸይድ እንስሳ ኣላ። ከም ሚሳይል እያ እትጥቀመሉ። ዝጸለአቶ ወይ ዝሰገአቶ ሽሾ ፍቱር እንተረኺባ፣ ሽሾ ኩይናት እያ ተወንጭፈሉ። ንሳ እትወልዶም እውን ከም ኣ ዕሾኽ ዝተሸከሙ እዮም። ቅንፊዝ ደቃ ክትሓቁፍ ኣይትኽእልን። ቅንፊዝ ፖለቲካ እንተዝህልዋ፣ ልክዕ ከም ኣቢይ ዓይነት ትኸውን ኮይና ትረኣየኒ። ኣፈላላዮም፣ ናታ እሾኽ ብግልጺ ዝረአን ክትርሕቖ ትኽእልን ምዃኑ እዩ።
ኣብዚ ቅንያት ዝወጸ ናይ ምርጫ ቦርድ ሓተታ፣ ካብቲ ውድብ ዝሓለፈ ኣብ ሕቶታት ፍትሒ ህዝቢ ትግራይ ሕማቕ ማርቴሎ ከምዘዕርፍ ሓሲቦም ስግኣቶም ዝገልጹ ተገድስትን ካልኦትን ሪኢና። እንተኾነ፣ ናይ ኩሉ ነገር መበገሲ ፕሪቶሪያን ሕገመንግስትን እምበር ምርጫ ቦርድ ኣይኮነን። ጢሞትዮስን ምርጫ ቦርድን ዝጽሕፍዎ ዘለው፣ ቅድሚ ፕሪቶሪያ ዝነበረ ሕጊ ተጣሒሱ ብዝብል እዩ። ትግራይ ናይ ባዕላ ጽዋ ኣለዋ። ሕጊ እማ መዓዝ ሽዑ ጥራሕ ሎሚ እውን ይጠሓስ ኣሎ። ህዝቢ ካብ ክባ ከይወጸ ሓሰረ መከራ ይደፍእ ኣሎ። ዝተመዛበለ ናብ ገዝኡ ኣይተመለሰን። የማን ጸጋም መሬቱ ተወሪሩ ኣሎ፣ ተዓዲሞም ነቲ ጽንተት ክላፈኑን ብናይ ባዕሎም በለጽን ብዝኣተው ሓይልታት ጎረቤት ክልልን ጎረቤት ሃገርን ህዝቢ ይጸንት ኣሎ። ወረርቲ ድሕሪ ፕሪቶሪያ እውን ኣለው፣ ክሳብ ሎሚ ይዕንድሩ። ኣቢይ ኣሕመድ ንዘረብኡ እኳ ውጹ ዝብል ቃል ወጽይዎ ኣይፈልጥን። ትግራይ እትዛረቦ ሓቂ እዚ እዩ። ኣቢይን ትካላቱን ዝብልዎ ንፈልጦ ኢና። እማኝ ብዝምስክሮ፣ ብዝፈረምናዮን ብዝተሰማማዕናሉን እምበር ንሳቶም ብዝጽሕፍዎ ሓተታ ዝነጉዕ ፍትሕን ዝድምሰስ ጭብጥን ኣይህሉን። እዚ ናይ ትማሊ ሓተታ ዝገልጾ ነቲ ድልየቶም እዩ። ንሱ ኣብ ቦትኡ ኣሎ። ንሳቶም ዘይኣመኑልና ኢልና ከምዛ ዘይንፈልጦም ሓዱሽ ገምጋም ክንሕዝ ኣይገብርናን። እዚታት ኩሉ፣ ናብ ድልየትና ንቕይሮ ብስራሕ፣ ብቓልሲ እዩ። ፍትሒ ትግራይ መዕለቢ (closure) ዝረክብ ንሕና ተበደልቲ ብ እንሰርሖ ስራሕ እዩ፣ ትካላት ጄኖሳይድ ኢትዮጵያ ብዝህብዎ ምስክርነት ኣይኮነን።
ትግራይ፣ ኢፌድሪን ዓለምን
-------------------
ሎሚ ትግራይ ኣብ “ፌደራላዊት እየ” ትብል ዘላ ኢትዮጵያ ዋላ ሓንቲ ውክልና የብላን። ኣብ ኩለን ትካላትን መድረኻትን የላን። ቴክኒካሊ እንተሪኢናዮ ክልቲአን ዝተፈላለያ ኣካላት ኮይነን እየን ዝጎዓዛ ዘለዋ። ወይ ድማ እቲ ዘሎ ርክብ ብቐንዲ ባህርይኡ ናይ ምጉዳእን ናይ ምዕጋትን ተባሂሉ ዝግለጽ እዩ። እዚ ዘየውዕል ዘየሕድር ኣሉታዊ ዝምድና እዩ። ናብቲ ንቡር ዝምድና ክጽንብርን መገዲ ክኸፍትን ተሃቂኑ ዝነበረ መስርሕ እቲ ፖለቲካዊ ዲያሎግ፣ እናትብሃለ ዝጥቀስ እዩ። ንሱ ድማ ኣቢይ ኣሕመድ ኮነ ኢሉ ዓጽይዎ ዘሎ በሪ እዩ። ንሱ ጥራሕ ዘይኮነ፣ ኢትዮጵያ፣ ትግራይ መሬታን ህዝባን በዝን በትን ተጨራሪሙ እናሃለወ፣ ብዛዕብኡ እትግደስ ፈደሬሽን ኣይኮነትን። ድሕሪ ፕሪቶሪያ፣ እንተወሓደ ነቲ ኣብ ቁፅፅራ ዘየሎ፣ ኣድያቦን ኢሮብን እኳ ሓንቲ ቓል ተዛሪባትሉ ኣይትፈልጥን። ኣብ ባይቶ ወከልቲ፣ ኣብ ፌዴሬሽን፣ ኣብ ፌደራላዊ ትካላት፣ ኣብ ትካላት ፍትሕን ጸጥታን ዘይተወከለት ትግራይ፣ ብሓደ ቓል ገና ናይቲ ፌዴሬሽን ኣካል ዘይኮነት ትግራይ፣ ኣይንድሕሪት ኣይንቕድሚት ተቐሪቂራ እናማሰነት ክትሓድር ትድለ ዘላ ዓዲ እያ።
እዚ ማለት ትርጉሙ፣ ብዘይካ ውዕሊ ፕሪቶሪያን ንሱ ዝኸፈቶም መስመራት ውሱን ዝምድናን፣ ካልኦት ትካላትን ሕግታትን ኢትዮጵያ ንትግራይ ዳርጋ ኣይምልከትዋን ማለት እዩ። ብደረጃ ጽንሰ ሓሳብ፣ ዝኮነ ይኹን ፈዴራላዊ ጽምረት፣ መሰረቱ ውክልና፣ ተሳትፎን ኩንትራትን እዩ። እቲ ሕገመንግስቲ እውን ሕገመንግስትኻ ዝኸውን፣ ኣብቶም ንዕዑ መሰረት ገይሮም ሕግታት ዝወጽኡ፣ ዘፈጽሙን ዝትርጉሙን ኣካላት፣ ድምጽኻን መንፈስካን ዝንጸባረቕን ዝውከልን እንተኾይኑ እዩ።
ብተግባር ከ? ብጭቡጥ ድማ፣ ኢትዮጵያ ንትግራይ ካብ ክልል ንታሕቲ፣ ተራ ማዛጋጃ ቤት ገይራ እያ ክትሕዛ እትደሊ። ኣይትደልያን ጥራሕ ኣይኮነን፣ ካብ መቑሓ ክትፈትሓ ኣይትደልን። ንክተጠፍኣ እውን፣ ኩሉ ዓቕማ ኣዋፊራ፣ ካብ ካልኦት እውን ተለቂሓ ፈቲናቶ፣ ዊዒላቶ እያ። ነዚ እቲ ዝተካይደ ጭፍጨፋን ጽንተትን ጠቒስካ፣ ሕዚ እውን ዝቐጸለ ናይ ብርሰትን ምስኳንን ተግባራት ኣንቢብካ፣ ትግራይ ሙሉእ ውክልና ከይህልዋን ናብ ፖለቲካውን ማሕበራውን ሕውየት ንከይትምለስን ዝግበር ሽርሕታት ጸብጺብካ ዝብጻሕ ቀሊል መደምደምታ እዩ። ንኣብነት፣ ቅድሚ ዂይናት ትግራይ ናብ ማዕኸን ናሽናል ባንክ 11 ኩንታል ወርቂ ብዓመት ተእቱ ነይራ። እዚ ሽዑ ብዝነበረ ሸርፊ፣ ብውሕድ 10-11 ቢልዮን ቅርሺ ይግበጥ። ቅድሚ እቲ ዂይናት ካብ ትግራይ ጥራሕ ንወጻኢ ዝስደድ ዝነበረ ሰሊጥ 150 ሚልዮን ዶላር ዘውጽእ ዋጋ ነይርዎ። ብቱሪዝም ዝኣቱ ዝነበረ፣ ናብ ፌደራል ፈሰስ ብዝገብራ ትካላት ዝኣቱ ዝነበረ... ወዘተ ደሚርካ ትግራይ ብናይ ባዕላ ዓቕሚ ጥራሕ ካብ 30-40 ቢልዮን ብር፣ በዚ ሓዱሽ ሚዛን ሸርፊ ድማ ናቱ ዕጽፊ በጀት ክትገብር ከም ትእኽእል፣ ብጭቡጥ መረዳእታ ኣደጊፉ ዝገለጸለይ ትግራዋይ ምሁር ኢኮኖሚ ኣሎ። ግን ሎሚ ኣብ ውሽጢ ብርሰትን ዕንወትን እናሃለውት’ውን ዝተመደበላ በጅት 12 ቢልዮን ቅርሺ እዩ። ኢትዮጵያ ንትግራይ እትደልያ፣ ንኽትጎድኣ ጥራሕ እዩ። እዚ በመሰረቱ ዘየናብርን ብዝኾነ ይኹን ኣገባብ ክፍታሕ ዘለዎን ሽግር እዩ። ምርጫ ቦርድ ጥር ኢሉ፣ ኣብ ፌደሬሽን ንዘየላ ትግራይ ናይ ዝዋሳእገዛኢ ፓርቲ ጉባኤን ህልውናን ክውስንን ክዕዘብን እየ ምባሉ ዘየገርም ዝኸውን ነዚ እዩ። እዚኦም ኩሎም ናይቲ ክፍታሕ ዘለዎ ሽግር ኣካላት (weaponized institutions) እዮም።
ዓለም፣ ማለት ሓያላት ሃጋእራት ዓለም ዘለዋኣን መነጽራት ፍሉጣት እየን። ፈለማ፣ እተን መነጽራት ንሃገራትን መንግስታትን እየን ዝሪኣ። ንህዝብታትን ንፍትሕን ኣመና ድሕሪት እየን ዝሰርዐዖም። ኣብ ሃገራትን መንግስታትን መጺአን ዝህበኦ ቀዳምነት እውን ንስትራቲካዊ ረብሐአን (geopolitical considerations) እዩ። ንኣብነት ኣሜሪካ፤ ካብ ኢትዮጵያን ኤርትራን፣ ንኢትዮጵያ ትመርጽ። ካብ ግብጽን ኢትዮጵያን፣ ንግብጺ ትመርጽ። ካብ እስራኤልን ግብጽን ንእስራኤል ትመርጽ። እስራኤልን እንግሊዝን እንተዝበኣሳ (ከከም እቲ ዝበኣሳሉ ጉዳይ ዝረአ ኮይኑ)፣ ንእንግሊዝ ምመረጸት። ጂኦፖለቲካ ብመሰረታዊ ክብርታት (values) ዝውሰንን ኣብኡ ዝድረኽን ኮይኑ ብሃንደበታዊ ማዕበላት ዘይህወኽን ሱር ዘለዎን ጽኑዕ ዝምድና እዩ። በዚ መነጽር፣ ኢትዮጵያ ኣብዚ እቶ ዝበሃል ሽርክና የብላን።
እቲ ካልኣይ መነጽር ድሕሪ ጂኦፖለቲክስ፣ ድሕሪት ድሕሪት ዝስራዕ ኮይኑ እዋናዊ ወይ መድረኻዊ ጉዳይ (situational pressure) ዝምልከት እዩ። ንኣብነት፣ ግበራ ሸበራ (ተሬሪዝም) ወይ ተባራዒ ለበዳ ሕማም (ከም ኮቪድ) ወዘተ ኹነታት እንትፍጠሩ፣ ምስ መን እንተተሓጋገዝና፣ ዝብለጸ ንዕወት ብዝብል ስልሒት ዝተቓነየ ዝምድናን ልፍንትን ክዝርግሓ ይኽእላ እየን። ን ኣብነት፣ ኣብ መድረኽ ባይቶ ጽጥታ ሕብራኡ መንግስታት ደግፍኒ ክድግፈካ ክበሃሃላ ይኽእላ እየን። በዚ ዝመጽእ ዝምድና ምስ ናይ ኩነታት ምምጻእን ምኻድን ሓፍ-በጠቕ ዝብል መድረኻዊ ዝምድና እዩ። ምስቲ ጉዳይ ዘለካ ቅርበት እውን ዝውስኖ እዩ። ንኣብነት ኣልቃይዳ ሓያል እናሃለወ፣ ቀንዲ ሽርክና ኣሜሪካ ምስ ስዑዲ ነይሩ። ጣሊባን ምስተሓወሶ፣ ኣሜሪካ ትኹረታ ናብ ፓኪስታን ገይራ። ኣል-ኢትሓድ፣ ኣልሸባብ ምስተሓወሶ ድማ ንኢትዮጵያ እውን ናብቲ ሽርክነት ሓዊሳታ። ክሳብ ሎሚ እውን ኣልሸባብ ክሳብ ዝሃለወ፣ ነዚ ኣጀንዳ ብዝምልከት ንኢትዮጵያ ኣብዚ ጉዳይ ከም ኣገዳሲት ኢንቲትይ እያ ትሪኣ። እዚ መነጽር እዚ፣ ዝደጉሕ ፀሓይ እንትህሉ ዝስኳዕ ዝበዝሕ ጊዜ ባሊህ በሃሊ ዘይብሉ እዩ።
እቲ ሳልሳይ መነጽር፣ እንትምቹውካን ዘይጎድአካ እንተኾይኑን ጥራሕ እትገብሮ፣ “የመና ኣኽፊኡ” እናበልካ እትገብሮ ሞራላውን ሰብኣውን እዩ። ንኣብነት ግፍዒ መጠን ኣልቦ እንትኸውን፣ ጄኖሳይድ እንትፈጸም፣ ጥምየትን ህልቂትን መሊኡ እንትፈስስ ድሕሪ ብዙሕ ጉድኣት ቁርብ ዕሕህታ እተስመዐሉ መነጽር እዩ። ሓደ ድሕሪ ጉዳኣት እዩ ዝስማዕ። ደሓር ድማ ጉድኣት ዘየብሉ፣ ምስ ፈታዊካ ወይ ጠቓሚኻ ዘየባእሰካ እንተኾይኑ እትገብሮ እዩ። ትግራይ ኣሜሪካ እተራኽበን ገመድ እምበኣር እዚኣ ጥራሕ እያ። ሰሪሕና ንትግራይ ናብቲ ዝምጥና ቆመና፣ ጂኦፖለቲካዊት ተዋሳኢትን ኣገዳሲትን እንተዘይገይርናያ ምስ ዓለም ዘለና ርክብ ከምኡ ኮይኑ ክጸንሕ እዩ። ኣብዚ መድረኽ፣ ኢትዮጵያ ከይትፈርስ እሞ ናይ ስደትን ህውከትን ዞባ ከይኸውን ሪኢና ከምዘይረኣና ነቲ ዘሎ ስታተስ ኮ ነቐጽል ዝብል ዘይተጽሓፈ ስምምዕ ሒዛ ነቲ ህዚ ትገብሮ ዘላ ክተቐጽል ምዃና ብዙሕ ምርምር ዝሓትት ኣይኮነን። ብደረጃ ትግራይ፣ ካብዚ ጉድጓድ ክሳብ እንወጽእ እዚ ሀዚ ዘሎ ስታተስ ኮ ክቕጽል ዘይኽእል (sustainable) ዘይምዃኑ ፈሊጥካ፣ ብብልሓት እናተዋሳእኻ፣ ግን ንኹሉ ኹነታት ዝጠመተ ስትራተጂካዊ ትዕግስትን ምጽማምን (strategic patience) ከድሊ እዩ።
መጻንሒ ፍታሕ
-----------
ጉባኤ ካብ ዘይምክያዱ ምክያዱ ዝበለጸ ጥቕሚ ኣለዎ። ሓደ ዓቢይ ነጥቢ፣ እቶም “ቅድሚ ሰለስተ ዓመት ክካየድ ነይርዎ” ዝብሉ ሰባት እዮም ዝቃወምዎ ዘለው። ቅድሚ ስለስተ ዓመት ክካየድ እንተነይርዎ፣ ደንጒዩ እዮም ዝብሉ ዘለው። ሎሚ ኣይካየድ፣ ምባል ግን ምቕልጣፍ ኣይኮነን፣ ወሲኽካ ምድንጓይ እዩ። ብስሩ ግን፣ ዝደንጎየ ጉባኤ እንተኾይኑ፣ ዚያዳ ከይድንጒይ፣ ወይ ድማ ሀዚ ሀዚ ይካየድ ክብል ዝግበኦ ዶ ኣይኮነን? ቅድሚ ሰለስተ ዓመት ክካየድ ዝነበሮ እዩ ማለት፣ ካብ ሎሚ እንተሓሲብናዮ ነሓሰ 2013 (August 2021) ክግበር ነይርዎ ማለት እዩ። ትግራይ ኣብ ማእኸል ዲቕ ዝበለ ናይ መኸተ ዂይናት እናሃለወት፣ ብሴንትራል ኮማንድ እናተመርሐት እንከላ ማለት እዩ። ህወሓት ኣብ ትሕቲ ዂይናት ኮይኑ ጉባኤታት ዘካይደሉ እዋን ነይሩ እዩ፣ ቅድሚ 1983። ሎሚኸ ኣብ ትሕቲ ጄኖሳይዳዊ ኩይናት ኮይኑ ክገብር ይኽእል ዶ ነይሩ ዝብል ኣብቲ ውድብ ንዘለኹም ሰባት ዝሕደግ ሕቶ እዩ። ግን ኣብ ማእኸል ኲይናት ኳ ዘይተገበረ ኢሉ ዝነቅፍ ሰብ፣ ሎሚ ክግበር የብሉን ኢሉ ንኽቃወም፣ ዓቢይ ዘእምን ምኽንያት ክህልዎ ይግባእ።
እቶም ሎሚ ኣይካየድ ዝብልዎ ዘለው ኣካላት መዓዝ እዮም ክካየድ ዝደልይዎ ዘለው? ዝነጸርዎ መዓልቲ ዶ ኣለዎም? ኣብ ወርሒ ክልተ ወርሒ ኢሎም ዝጠቐስዎ ነገር የለን። “ደንጒዩ እዩ፣ ምድንጓዩ ዘየተረፈ ግን ከምዚ እናተባእስናን ሓድነት ከይፈጠርናን ሎሚ ካብ እነካይዶ፣ ኣፈላላይና መልክዕ ኣትሒዝና ካልእ ጊዜ ንግበሮ” ዝብል ዝመስል ዝሃብዎ ምኽንያት ግን ዓቢይ ሚዛን ዝወሃቦን ክፍተሽ ዝግበኦን እዩ። ሓደ ኣብዚ ዝመጽእ ቀዳማይ ሕቶ፣ ነዚ ዝበሃል ዘሎ ባእስን ቅርሕንትን ንምፍታሕ ዛጊድ ዝተኻየደ ጻዕሪ ኣሎ ዶ የለን፣ ዝብል እዩ። ነዚ መልሱ፣ “እወ ኣሎ” እንተኾይኑ፣ ካልኣይ ሕቶ፡ “እቲ ዝተገበረ ጻዕሪ’ኸ እኹል ድዩ፣ ወይስ ተወሳኺ ጻዕሪ ምግባር የድሊ እዩ?” ዝብል እዩ። እቲ ቅድም ክብል ዝተገብረ፣ ናይ ምጥዕዓምን ምቅዳውን መድረኻት፣ “ከመይ ተማሕዲሩ” ዝብል ጥርጣረታትና ገዲፍና እቶም መድረኻት ብቑጽርን መጠንን ግን ብዙሓት ምንባሮም ይፍለጥ እዩ። ስለዚ “እኹል ዲዩ” ንዝብል መልሱ ዝርከብ፣ ኣብታ ኻልአይቲ ነጥቢ እዩ። ተወሳኺ ጻዕሪ ገይርካ ክመጽእ እዩ ኢልና እንሓስቦ ኣዎንታዊ ለውጢ ኣሎ ዶ የለን፣ ኣብ ዝብል እዩ ዝውሰን። ነዛ ነጥቢ እተግህደልና ድማ፣ እቶም “ጉባኤ ደንጒዩ እዩ ግን ክሳብ እነጻፍፍ ሎሚ’ውን ይጽናሕ” ኢሎም ዝቃወሙ ዘለው ኣካላት ነቲ ፍልልይ ኣብ ምፍታሕ ኣብ ዝነበሩ መድረኻት ዝነበሮም ተሳትፎን ድልየትን ናብ “ዚያዳ ጸኒሕኻን ተዓጊስካን ክፍታሕ እዩ” ዝብል ተስፋ ዘትሕዘና ዲዩ? ዝብል ሕቶ ኣልዒልካ ዝብጻሕ መልሲ እዩ።
“ጉባኤ ምክያድ ኣይጠቅምን፣ ኣይየደልን፣ ምክያዱ ካብ ዘይምክያዱ ጉድኣት ኣለዎ፣” ዝብልን በንጻሩ ዘሎን ቅዋም እንተዝኸውን፣ ጥቕሚ-ጉድኣት ሰፊርካ ብcost benefit analysis ተማጉይትካ፣ ጭብጥታትካ ኣመዚግብካ ብቐሊሉ መዕለቢ ትገብረሉ ኣጀንዳ ምኾነ። ነገር ግን “ምድንጓይ ደንጒዩ እዩ፣ ግን ከምዚ ኢልና ካብ እንገብሮ፣ ዝሓሸ ሓድነት ሰሪዕና ንግበሮ” ንዝብል ክትሰምዕ እንተኾይንካ ግን እቲ ከም ኣ ዝብል ሰብ ናብታ ዝብላ ዘሎ ቅድመ ኹነት፣ ዝወስድ መገዲ ዶ ይፈጥር ኣሎ፣ ኢልካ ምሕታት ጉቡእ እዩ። ንኣብነት፣ ኣብቲ ቕንያት መርድእ፣ ኩነታትናን መሪሕነትን ንግምግም፣ ብዝብል ላዕለዎት መራሕቲ እቲ ፓርትይን ካድረታትን ተኣኪቦም ክዛተይሉ ፈቲኖም። ነገር ግን እቲ ቤትጽሕፈት ናይ ኩሎም ይኹንታ ከይሓዘ (ሲኢንናዮም እዮም ብዝብል) ኣኼባ ጸዊዑ። እቲ ሓደ ወገን ድማ “በጸልማት ስልኪ ተጸዋዊዖም፣ ካድረታት ስንቅኹም ሒዝኩም ንዑ ተባሂሎም” ኢሉ፣ ከይካየድ ተቓሊሱ። እታ ነቓዕ ንሳ እያ ክሳብ ሎሚ እውን ቀጺላ ጥራሕ ዘይኮነ ዚያዳ ገዲዳ ትረአ ዘላ። ስለዚ፣ ጸኑሑ ከምዕረ ዝመርር እምበር ዝዕረ ነገር ከምዘየለ ምልክት እዩ። እቲ ኣይካየድ ዝብል ዘሎ ኣካል፣ ከምዚ ገይረ ዝሓሸ ኹነታት ክፈጥር ይ ኽ እል እየ፣ ዝብል ንጹር ሓሳብ ከይቐረበ፣ እዚ ጉዳይ ናይ ሰንፈላል ቐጻሊ ኣጀንዳ (long limbo) ኮይኑ ከይቕጽል እንተሓገዘ ካብ ምሕዳሩ፣ ምስጋሩ ዝሓሸ ይመስል።
ኣብ ቋንቋ ስታትስቲክስ (2+2) ዓይነት ጌጋታት ኣለው፣ ይብልዎም። ጌጋ ሓደ፣ ጌጋ እናሃለኻ ልክዕ ዘለኻ ክመስለካ ይኽእል እዩ። ጌጋ ኽልተ፣ ልክዕ እናሃለኻ፣ ጌጋ ዘለኻ ክመስለካ ይኽእል እዩ። ጌጋ ሰለስተ፣ ንጹር ጌጋ-ወይ-ቅኑዕ ክትብሎን ክትብይኖን እናኸኣልካ ዘይነጸረን ዘይፈለየን ኮይኑ ክረኣየካ ይኽእል እዩ። ጌጋ ኣርባዕተ፣ እቲ ጉዳይ ጌጋን-ቅኑዕን ዘየነጸረ እንከሎ ንስኻ ብጌጋ “በቃ ፈልዩሉ እዩ ኢልካ” ክትፈርዶ እንከለኻ እዩ። እታ ናይ መጀመርታ ጌጋ ብቐጥታ ስሕተት ክትሰርሕ እትገብረካ እያ። እታ 2ይቲ፣ ግን ቀጥታ ልክዕ ከይተስርሕን ክትቦክርን ትገብረካ እያ። እተን ዝተረፋ ክልተ ናይዚአን ድቓላታት እየን። ኩለን ጌጋታት ሕማቓት እየን፤ ግን ካብ ኩለን ብንፅፅር እታ እትፍራሕ ጌጋ እታ ቐዳመይቲ እያ። ጌጋ እንከለኻ- ልክዕ ዘልለኻ ክመስለካ እንከሎ! ማለት እዩ።
በዚ መንጽር፣ ኩነታት ትግራይ፣ እቲ ዘሎ unsustainable status quo, ማለት ነዚ ዘሎ ኹነታት መወዳእታ ዘይብሉ፣ እናተጓተትካ ምቕጻል እዩ።
ህዝቢ ትግራይ ነዚኦም ዝመስሉ መከራታት ኣሕሊፉ ይፈልጥ እዩ። ህዝቢ ትግራይ ሳላ ኩሉ ጥንካረታቱን ክብርታቱን፣ ካልእ ህዝቢ ክሰግሮም ዘይኽእሉ ሓደጋታት፣ ብበዝሕን ግዝፈትን ዝበልጽዎ ጸላእቲ ከጽንትዎ እንትመጹ፣ ከቢድ ዋጋ ከፊሉ ይሰግሮም እዩ። እዚ ንምባሉ ኢልካ ዝበሃል፣ ዘይኮነ፣ ምስኩርን ክቱብን ሓቂ እዩ። እንተኾነ ካልእ ሓቂ እውን ኣሎ፤ ነቶም ሽግራት ምስ ሰገሮም ድማ እንደገና ይርስዖም። ነዚ ናይ ሎሚ እውን ክሰግሮ እዩ። ምስ ሰገሮ ድማ ከም ኣመሉ ክርስዖ እዩ።
ሎምቅነ ዝነበረ መግለጺ ሓይልታት ጸጥታ ትግራይ ተስፋ ዝሃበ፣ ንትግራይ ዝመስል ቃና ነይርዎ። ድሕሪኡ ዝመጸን ክወናጨፍ ዝቐነየን ዘረባታት ድማ ብግልባጡ ብዙሕ ዘሻቐለን ሰብ ዘሕመመን እዩ። እዚ ምእንቲ ትግራይ ትግራይ ጥራሕ ዘይኮነ ምእንቲ ባዕሉ እውን ኢሉ ክገብሮ ኣለዎ። ኣብ መንግስቲ ዘሎ ስራሕቲ መራሕቲ ኣዘዝቲ ወሳኒ ግደ ዝሕዝሉ፣ ኮይኑ ክልተ ኮር ዕማማት ዘለዎ ኮይኑ ብኮር ኮሚቴ ወይ ካውንስል ክመዳደብ እንተዝግበር ዝበለጸ ይኸውን። ናይ ውሽጢ ትግራይ ምምሕዳርን ፍትሕን ብሓደ ገጽ፣ ኣብቶም ምስ ካልኦት ዘራኽቡና ጉዳያት (ትግባረ ፕሪቶሪያ፣ ርክባት ምስ ጎረባብትን ፈዴራልን ወዘተ) ዝሪኢ ድማ እቲ ኻልእ። እዚ ማለት ሓደ ኮሚቲያዊ ኣሰራርሓ ክህሉን፣ ጉዳያትና ልኽዕን መልክዕን ሒዞም ክመሓደሩ ዝሓሸ ዕድል ክህብ እዩ። ብሓደ ገጽ፣ እቲ ኣብ ውሽጢ ዘሎ ሕመቕ ንባዕሉ እውን ዝፍተሐሉ መገዲታት ብትኹረት ዝምህዝ ኮር ኣመራርሓ ክህልዎ፣ ብኻልእ ገጽ ነቶም ምስ ደገ ዘራኽቡና ጉዳያት ከይሓላልኽን ከይጎድእን ምእንታን ዝ ግደስ ሓሳብ እዩ። ካብ ኩሉ ንላዕሊ ግን፣ ከምቲ ሓይልታት ጸጥታ ትግራይ ዝበልዎ፣ ናይ ትግራይ ጉዳይ ካብ ትግራይ ወጻኢ ብዘለው ኣካላት ክይጽሎን ከይጥምዘዝን፣ እቶም ምስ ኢትዮጵያን ካልኦት ሓይልታትን ዘራኽቡና ናይ ትግራይ ኣጀንዳታት፣ ኣብ ውሽጢ ንዘሎ ሚዛን መለወጢ ከም መትሓጃ (leverage) ኣብ ጥቕሚ ከይውዕሉ ናይቲ ዝረአ ዘሎ ፖለቲካዊ ዋጋ ዕዳጋ (political marketing- courtesy of Alex De Waal) ንምግባር ከይዋፈሩ እንተሓገዘ ብዝብል ዘቐረበ ሓሳብ እዩ።
https://www.facebook.com/dade.desta.1/p ... sKVZL5QQdl
