Mereja.Forum

[Hameddibewoyane]

[Degnet]

My main aim is to create brotherhood with Eritreans,without this,there is no Ethiopia.

[Hameddibewoyane]

Please wait, video is loading...

[pushkin]

Please wait, video is loading...

[Fitawrari Meshesha]

[Temt]

Please wait, video is loading...

Yes, sadly and unfortunately, the Tegarus and to some extent, some Eritreans as well, continue to abuse the Tigrigna language. I believe if we were not preoccupied with the untold and irresponsible attacks against us, including, but not limited to, declared and undeclared economic sanctions, political and diplomatic offensive as well as the military attacks against us, we would have started a conference on the state of our Tigrigna language. But one of these days when everything is calmed down and settled, I am sure we will get to it before it may be too late.
For now, let me borrow a well-written article from an author I have a lot of respect for, so you can understand what I am talking about. Please enjoy the article.

ገለ ቃላትን ኣሃዛትን ትግርኛ - እሩም ኣጸሓሕፋን ኣጠቓቕማን
ቋንቋ ትግርኛ ናበይ ገጹ፧
ምህብታምዶ ምህውታት፧
ሓያሎይ ዓመታት ኣቢሉ ይገብር፡ ናይ ገለ ቋንቋታት ሃገርና ክኢላ ምዃኖም ዝእምነሎም፡ ኣቦና መምህር ሙሳ ኣሮን፡ “ትግሓርኛ” ዘርእስታ ሓንቲ ኣገዳሲት ጽሕፍቲ ኣዳልዮም ምንባሮም እዝከረኒ። ነታ ጹሕፍቶም ብምልእታ ከንብባ’ኳ ዕድል እንተዘይረኸብኩ፡ ሓፈሻዊ ትሕዝቶኣ ግን ብርዱእ ምኽንያት (ማለት ኣብ ትሕቲ መግዛእቲ ኢትዮጵያ ንሓያሎይ ዓመታት ተቖሪንና ብምንባርና ጥራይ ዘይኮነስ፡ ናይ ባዕዲ ቋንቋታት ንምትእትታው: ገዛእትና ዘይፈተንዎ ስጉምትታት ስለዘይነበረ) ነቲ ዝምዕብል ዝነበረ ናይ ቋንቋ ኣምሓርኛ ጠባያት-ሓዘል ዝኾነ ቃላት ትግርኛ “ኣተሓናፊጽካ” ምዝራብ ወይ ምጽሓፍ ተርእዮ ብእዋኑ ወጊድ ክበሃል ከም ዝነበሮ ትእምት ከምዝነበረት ትዝ ትብለኒ።
እቲ ዘሕዝን ከኣ፡ ገለ-ገለ ቃላት ይኹኑ ወይ ጥምረ-ሓሳብ (phrases/clauses) ክሳዕ ምሉእ ሓሳባት (sentences) ከይተረፉ፡ ናይ ባዕዲ ቅርጽን ኣገባብን ሒዞም ብሓያሎይ ኤርትራውያን ክዝውተሩ ይርኣዩን ይስምዑን ኣለዉ።
ከምኡ’ውን ገለ ሓደ ፊደላት ናይ ቋንቋ ግእዝ፡ ኣብ ቋንቋ ትግርኛ ናይ ግድን ኣድላይነቶም ኣይተራእየንን ጥራይ ዘይኮነስ፡ ንዓዓቶም ዕሽሽ ብማለት፡ ንቀልጢፍካ ምምላኽ ፊደላት ትግርኛ ብዘየማትእ ከቃላጥፎን ከዕዝዞን ተኽእሎ ኣሎ በሃላይ እየ። ንኣብነት ክልተ “ጸ” (ፀ)፡ ክልተ “ሰ” (ሠ) ወዘተ። ዋላ’ኳ ናይ ቋንቋ ግእዝ ኣፍልጦይ ውሱን እንተኾነ፡ ኣብ ቋንቋ ግእዝ ኣድላይነቶም ዘየማትእ ሓቂ ክንሱ፡ ኣብ ቋንቋ ትግርኛ ግን፡ ኣድላይነቶም ዘሎ ኣይመስለንን።
እዘን ኣብ ታሕቲ ኣተምቢሀየን ዘለኹ ትዕዝብተይ፡ ካብ ባሕሪ ብጭልፋ ደኣ’ምበር፡ ኩሉ ክዝርዝሮ እንተኾይነ መጽሓፍ ምጽሓፍ እኹል ግዜ ስለዘይረኸብኩ፡ እተን ኣመና ጎሊሐን ዝደጋገማ ቃላትን ጥምረ ሓሳባትን ጠቒሰ፡ መባራበሪን መበጋገሲን ለባማትን ግዱሳትን ክኾና እዩ ‘ቲ ትምኒተይን ሓሳበይን።
ኣብ’ዚ ኣንበብቲ ክርድኡለይ ዝምሕጸን ግን፡ ነዛ ሕጽር ዝበለት ስነ ጽሑፍ ከቕርብ ዝደረኸኒ ነገር እንተልዩ፡ ኣነ ልዕሊ ሰበይ ኣፍልጦ ቋንቋ ትግርኛ ኣልዩኒ ዘይኮንኩስ፡ እቲ ተፈጢሩ ዘሎ ናይ ቋንቋ ሕልኽልኽን (Confusion) ዘይግቡእ ኣጠቓቕማን (Non Standard Use) ንምእላዩ ንምፍታን’ሞ፡ ናይ ቋንቋ ትግርኛ ክኢላታትን ሰብ ልቦናን ከኣ አእጃሞም ብምብርካት፡ ነዚ ኣተምቢሀዮ ዘሎኹ ተበግሶ ምርኩስ ብምግባር ነናቶም ተሞክሮን ዓቕምን ብዘፍቀደሎም ኣገባብ ከህጥርዎ ተስፋን እምነትን ስለዘሎኒ እየ።

፩ይ ኣጠቓቕማ ፊደላት፡
“ሀ”ን፡ “ሄ”ን
“በርሀ” ድኣ’ምበር “በርሄ”፡ ከምኡ’ውን “ኣብረሀት” እምበር “ኣብርሄት” ኣይጽሓፍን
“ሐ”ን፡ “ሓ”ን
“ሓፋሽ” ድኣ’ምበር “ሐፋሽ”፡ ከምኡ’ውን “ወሓይዝ” እምበር “ወሐይዝ” ኣይጽሓፍን
“አ”ን፡ “ኣ”ን
“ኣደይ” ድኣ’ምበር “አደይ”፡ ከምኡ’ውን “ኣነ” እምበር “አነ” ኣይጽሓፍን
“ዐ”ን፡ “ዓ”ን
“ዓሚ” ደኣ’ምበር “ዐሚ”፡ ከምኡ’ውን “ዓሊ” እምበር “ዐሊ” ኣይጽሓፍን
“ዐ”ን፡ “ዔ”ን
“ብድዐ” ደኣ’ምበር “ብድዔ”፡ ከምኡ’ውን “ቁጥዐ” እምበር “ቁጥዔ” ኣይጽሓፍን
“ፀ”ን፡”ጸ”ን
“ጸሓይ” ድኣ’ምበር “ፀሓይ” ከምኡ’ውን “ባጽዕ” እምበር “ባፅዕ” ኣይጸሓፍን
“ሠ”ን፡”ሰ”ን
“ሰራው” ድኣ’ምበር “ሠራው” ከምኡ’ውን “ናሕሲ” እምበር “ናሕሢ” ኣይጸሓፍን

፪ይ ገለ ኣጠቓቕማ ምልክታት (punctuations)፡
“፧”ን፡ “?”ን ምልክት ሕቶ (Question mark)
“፧” ድኣ’ምበር “?”ሲ ኣይፋልን። ንኣብነት፡
“መን’ዩ ስምኪ ‘ዛሓብተይ፧” ድኣ’ምበር፡ “መን’ዩ ስምኪ ‘ዛሓብተይ?” ኣይግድን (‘)፡ ምልክት ኣሕጽሮተ ቃል (apostrophe)
ክልቲኡ’ኳ ቅኑዕ ኣበሃህላ (ኣዘራርባን ኣጸሓሕፋን) እንተኾነ (ካብ “ኣብ እዚ ቦታ እዚ” ንራኸብ)፡ወይ ከኣ “ኣብዚ ቦታ እዚ” ንራኸብ ማለት (“ኣብ’ዚ ቦታ’ዚ” ንራኸብ) ምባል ስለዝቐልል፡ ብዝተኻእለ መጠን ምልክት ኣሕጽሮተ-ቃል ኣስፊሕና ክንጥቀመላ ይግባእ።

፫ይ ኣጠቓቕማ ኣሃዛት፡ ቁጽሪታት፡
ካልእ ኣገዳሲ ዝብሎ ናይ ቁጽሪ ኣሃዛትና ዘይምጥቃም ዓቢ ጌጋ ንፍጽም ከምዘሎና እስምዓኒ፡ ናይ ብሓቂ ዘሕዝን ከኣ እዩ።እቲ ርዱእ ጸገማት ናይ ኣሃዛትና ኣብ ቦትኡ ኰይኑ፡ ኣሃዛትና ክንጥቀመሎም እንኽእለሉ ኣጋጣሚታት ግን ኣሎ። ንኣብነት “ገጽ” ናይ መጻሕፍትን ጥራዛውትን፡ ጋዜጣታትን፡ ምዕራፋትን ሕጡባትን ናይ መጻሕፍቲ፡ ከምኡ’ውን ተኸታተልቲ ቁጽርታት (Serial numbers) ክንጥቀመሎም ንኽእል። እቲ ጸገም ኣሃዛትና “ባዶ” ስለ ዘይብሎም፡ እቶም ንቡራት ናይ ቁጽሪ ሕግታት (ማለት ምድማር፡ ምጕዳል፡ ምምቃልን ምርባሕን ወዘተ) ብቐሊሉ ክትግበሩ ስለ ዘይከኣል እዩ። ከም ዝፍለጥ፡ እቲ ብናይ ሮማውያን ኣሃዝ (Roman numeral) I, II…X, IV,XL C, M etc) ዝፍለጥ ስርዓተ ቁጽሪ እንተኾነ’ውን ከም ናይ ግእዝ (ትግርኛ/ትግረ) ጸገም ኣለዎ። “ባዶ” ዘመልክት ቁጽሪ ስለዘይብሉ ግን ካብ ጥቕሚ ወጻኢ ኣይኮነን። ስለ’ዚ፡ ኣሃዛት ቁጽርታትና ብግቡእ ክንፈልጦምን ክንጥቀመሎምን፡ ምስክር ሕቡን ባህልናንን ታሪኽና’ውን ስለ ዝኾኑ ክንዕቅቦም ይግባእ። ፩ ፪ ፫ ፬ ፭ ፮ ፯ ፰ ፱ ፲ ፲፩ ፲፪…፳ ፴ ፵ ፶ ፷ ፸ ፹ ፺ ፻… ፼…ዘገርም’ዩ ገለ መናእሰያትናስ ወረ “እዚ ኣሃዛት ናይ ኣምሓርኛ ዶ’ይኮነን” ኢሎም ዝሓቱ ደቅና ኣይተሳእኑን! ክንሓምዮም ኣይግበኣናን እዩ፡ ስለምንታይ ንሕና ዓበይቲ'ኳ ሸለል እንዳበልናዮ ደኣ፡ ንሳቶም ዕሸላት እንታይ ዘይገበሩ፧ ንእግረ መገደይ “፳” “ዕስራ” ድኣ’ምበር “ዒስራ” ኣይኮነን እቲ እሩም ትግርኛ።

፬ይ ኣጠቓቕማ ቃላት፡
“ባባ”ን “ማማ”ን
እዚ ብመሰረቱ ናይ ወለዲ በደል’ዩ ዝብል ኣነ። ኣብ ክንዲ “ኣቦ”ን “ኣደ”ን ናይ ኣጉል “ስልጣነ” ዝፈጠሮ ንዝኾነ ዜጋ ኤርትራ ዘሕብን ኣይኮነን።
“እንጀራ”ን፡ “ጣይታ”ን”፡
ብኣጠቓላሊ ዘረባ፡ “እንጀራ” ወይ “እንጌራ” ክበሃል ኮሎ ኩሉ ዓይነት መግቢ ማለት እዩ። መግቢ ከኣ “ጣይታ”፡ “ቅጫ”፡ “ብርኩታ” “ገዓት”፡ “ሃንዛ” (“ምልሶ”) “ሽልጆ”፡ “ሕልበት”፡ “ብራሕ”፡ ወዘተ የጠቓልል። “ጣይታ” ግን እታ ኩልና እንፈልጣን ዕጽፍጽፍ እንዳበለት ዘዕበየትናን፡ ተለዊሳ፡ ቦኺዓ፡ ብማይ ላፋ ተቐጢና ኣብ ሞጎጎ ተሰንኪታ በቲ ብዙሓት ኣዒንታ እንዳጠመትና ንሰሃላ መግቢ እያ። ካብ ክልተ ንላዕሊ “ጣይታ” ከኣ “ጠባቱ” ድኣ’ምበር “ጣይታታት” ኣይበሃልን።
“ብጣዕሚ”ን፡ “ኣዝዩ”ን”፡
ኣብ ኩሉ ከም ንዕዘቦ ነዛ “ብጣዕሚ” እትብል ቃል ዝጥቀሙ ኤርትራውያን ሓያሎይ እዮም። እንተስተብሂልና ከኣ መብዛሕትኦም ኣብ ግዜ ግዝኣት ኢትዮጵያ ዝተወልዱ ወይ ከኣ ናይ ኣምሓርኛ ወይ ትግራይ ጽልዋ ዝነበሮም ሰባት እዮም። ካብ ናይ ኣምሓርኛ “በጣም” ትብል ቃል ገለ ተጋሩ ዝጥቀሙላ እያ ነይራ። ዝኾነ ኾይኑ፡ (“ብጣዕሚ” ሓሚሙ ኣሎ፡ ዘይኮነስ፡ (“ኣዝዩ” ሓሚሙ ኣሎ) ወይ ከኣ (“ኣመና” ጽቡቕ ኣሎ) ወይ ድማ (ምሒር ጽቡቕ ኣሎ) እዩ እቲ እሩም ኣበሃህላ። ከምኡ’ውን ገለ ኤርትርውያን
ገለ ቃላትን ኣሃዛትን ትግርኛ - እሩም ኣጸሓሕፋን ኣጠቓቕማን
(“ማራ” ጽቡቕ ኣሎ) ዝብሉ ኣለዉ ብሕልፊ ኣብ ከተማታት ዝዓበዩ። እንተኾነ እዚኣ’ውን ናይ ትግርኛ ቃል ኣይኮነትን።
ንእግረመገደይ “ንኡድ” (Excellent) ትብሃል ናይ ትግርኛ ቃል ኣብ ፶ታትን ፷ታትን ኣብ ኣባይተ ትምህርቲ መንግስቲ ኤርትራ መማህራንና ካብ ዝጥቀሙለን ዝነበሩ ሓንቲ ከም ምዃና መጠን፡ ሎም ቅነ እንዳሃስሰሰት ትኸይድ ዘላ ኮይኑ ይስመዓኒ። ክትሃስስ የብላን በሃላይ እየ።
“ነጻነት”ን፡ “ናጽነት”ን ንኣብነት፡
“ናጽነት” ድኣ’ምበር “ነጻነት” ቅኑዕ ትግርኛ ኣይኮነን።
“ስሕተት”ን፡ “ጌጋ”ን ንኣብነት፡
“ጌጋ” ድኣ’ምበር “ስሕተት” ቅኑዕ ትግርኛ ኣይኮነን።
“ትኽክል”ን፡ “ቅኑዕ”ን፡
(ኢብራሂም “ትኽክል” ኣሎኻ) ዘይኮነስ፡ (ኢብራሂም “ቅኑዕ” ኣሎኻ) ወይ ኢብራሂም “ጽቡቕ” ኣሎኻ) እዩ ዝብሃል።
“ሓፍተይ”ን፡ “ሓብተይ”ን
ንኣብነት፡ ሳራ “ሓብተይ” ወይ “ሓውተይ” ድኣ’ምበር ሳራ “ሓፍተይ” ቅኑዕ ትግርኛ ኣይመስለንን።
“ስልጠና”ን፡ “ምልመላን
“ሰልጢንና” ቅኑዕ ትግርኛ’ኳ እንተኾነ፡ ናይ “ድንቊርና” ኣምር ስለ ዘለዎ፡ ኣብ ክንዲ “ሰልጢንና” -“ተመልሚልና” ወይ ከኣ “ተማሂርና” ይምረጽ።
“ተቓኒዑ”ን፡ “ተኻይዱ”ን
ንኣብነት፡ ኣኼባ “ተኻይዱ” ድኣ’ምበር “ተቓኒዑ” ቅኑዕ ትግርኛ ኣይኮነን።
“እንተሃልዩ”ን፡ “እንተኣልዩ”ን
ንኣብነት፡ “ኣብ መወዳእታ ዝዛረቦ ነገር “እንተኣልዩ” (“እንተ’ልዩ”)” ድኣ’ምበር “እንተሃልዩ” ኣይበሃልን። ምኽንያቱ እንተሃልዩ”፡ ናብ 1) “ሃላይ” (ዓዋን) ወይ ከኣ 2) “ብኣካል ዘሎ(ዘይከደ)” ወይ “ብሂወቱ ዘሎ(ዘይሞተ)” ገጹ ስለዘምርሕ!
“ምናልባት”ን፡ “ምናልባሽ”ን
“ምናልባሽ” እምበር “ምናልባት” ንጎረቤትና ሽፋ ይግበረሎም
“መጀመርያ”ን፡ “መጀመርታ”ን
“መጀመርታ” ዘይተማትእ ቃል ትግርኛ እያ። “መጀመርያ” ንጎረቤትና ንሓድገሎም
“መጨረሻ”ን፡ “መወዳእታ”ን
“መወዳእታ” ዘይተካትዕ ቃል ትግርኛ እያ። “መጨረሻ”’ውን ንጎረቤትና ሽፋ ይግበረሎም
“ቀበሌ”ን፡ “ምምሕዳር”ን’ሞ “ፈሊጡ ዘጽቀጠስ፡ መድፍዕ ነይንቕንቖ” እንድዩ ዝተባህለ!
“ተሽከረከርቲ”ን “ተንቀሳቐስቲ”ን
“ተንቀሳቐስቲ” እምበር “ተሽከርከርቲ” ቋንቋና ኣይኰነን።
“መንገዲ”ን “መገዲ”ን
(“መገዲ” ምስ ወዲ ዓዲ) ድኣ’ምበር (“መንገዲ” ምስ ወዲ ዓዲ) ኣይኮነን ዝበሃል
“ኣውቶቡስ ቀጠና”ን “ምውፋር ኣውቶቡሳት”ን
“ምውፋር ኣውቶቡሳት” እምበር “ኣውቶቡስ ቀጠና” ቋንቋና ኣይኮነን።
“መነሃርያ”ን “ቀንዲ መገዲ”ን
“ቀንዲ መገዲ” ወይ ከኣ “ጐደና” ወይ’ውን ምናልባሽ “መገደ’ርባዓ” እምበር “መነሃርያ”
ወይ “ኣውራ ጐደና” ኣይናትናን።
“ተሳፈርቲ” ኣውቶቡስን “ተሰቐልቲ” ኣውቶቡስን
“ተሳፈርቲ” ኣውቶቡስ ዘይኮነስ “ተሰቕልቲ” ወይ “ሰረርቲ” ኣውቶቡስ እዩ ዝበሃል።
“ዝወርድ ኣሎ” ደኣ’ምበር “ወራጅ ኣለ” (ካብ ኣውቶቡስ) ኣይግድን።
ገለ ቃላትን ኣሃዛትን ትግርኛ እሩም ኣጸሓሕፋን ኣጠቓቕማን
“ፈንጂ”ን “ነታጒ”ን
“ነታጒ” ወይ “ነተጒቲ” እምበር “ፈንጂ” ወይ “ፈንጂታት” ቋንቋና ኣይኮነን።
“ኣዳምጹ”ን “ስምዑ”ን
“ስምዑ” ወይ “ጽን በሉ” ድኣ’ምበር “ኣዳምጹ” ትግርኛ ኣይኮነን።
መሰናድኦና”ን “መደብና”ን
“መደብና” እምበር “መሰናድኦና” ኣይቃልናን።
“ፈተና”ን “መርመራ”ን
(ናይ ቁጽሪ “መርመራ” ኣሎኒ’ምበር)፡ (ናይ ቁጽሪ “ፈተና” ኣሎኒ) ኣይበሃልን።
“ንምሳሌ”ን፡ “ንኣብነት”ን
እቲ ቅኑዕ ትግርኛ “ንኣብነት” ወይ ከኣ “ንመረድኢ” እዩ ዝበሃል፡ “ንምሳሌ” ኣይናህናን።
“ሽልማት”ን፡ “ብልጫ”ን
ከም ልምዲ ንጥቀመሉ “ብልጫ” ደኣ’ምበር “ሽልማት” ኣይኮነን። “ስልማት” (ሽልማት) ደቂ ኣንስትዮ ንመጋየጺ (መመላኽዒ) ዝጥቀማሉ እዩ።
“ሓያል”ን፡ “ብርቱዕ”ን፡
እዚኣ’ኳ ናይ ብሓቂ ጸገም’ያ ንምብራሃ! ዝኾነ ኾይኑ “ሓያል” ን”ኣካላዊ ሓይሊ ብተነጽሎ (singularity)” ከም ቅልጽም (ወይ ቆይቊ) ወይ ሓይሊ መኻይን (Machinery like hydraulic power) ክገልጽ ከሎ፡ “ብርቱዕ” ወይ ብርታዐ ግን ንባህርያዊ ተርእዮ (nature) ዝገልጽ እዩ። (ንመረድኢ ብርቱዕ ንፋስ፡ ብርቱዕ ውሕጅ፡ ብርቱዕ ዋዒ (ሙቐት/ሃሩር) ወይ ከኣ ብርቱዕ (ተሪር) ዓቐበት (ዓቐብ) ቊልቊለት ክበሃል ይከኣል። ንኣብነት ኣብ ክንዲ (“ኣብሻውል” “ሓያል” ጋንታ እያ)፡ ምባል (“ኣባሻውል “ብርትዕቲ” ጋንታ እያ) ይምረጽ። ነፍሲወከፍ ተጻዋታይ “ሓያል” (ሓይሊ ዘለዎ) ክኸውን ይኽእል። ብኽእለቱ (ዓቕሙ) ግን ብርቱዕ ወይ ንፉዕ ተጻዋቲ’ዩ ዝበሃል’ምበር “ሓያል” ተጻዋቲ ኣይበሃልን።
“ጐበዝ”ን፡ “ንፉዕን፡ ብዝኾነ ሚዛን ጸብለልትነት ዘርኣየ(ት) “ንፉዕ”(“ንፍዕቲ”) እምበር “ጐበዝ” ናይ ዕድመ ኣምር’ውን ስለዘለዎ ይንፋዕ ኣይንፋዕ ብዘየገድስ “ጐበዝ” ኣይበሃልን። ንእግረመገደይ፡ “ጐበዝ”ን፡ “ጎበዝ”ን፡ ብማዕረ ክንጥቀመለን ዝከኣል እመስለኒ።
“ዝባኣሰ”ን “ዝገደደ”ን
(ዝገደደ ኩነታት) ድኣ’ምበር (ዝባኣሰ ኩነታት) ኣይበሃልን
“ክሸራሸር”ን “ክዛወር”ን
(ክዛወር ከይዱ) ድኣ’ምበር (ክሸራሸር ከይዱ) ኣይናህናን
“ኣረፍተ ነገር”ን “ምሉእ ሓሳባት”ን
ብቋንቋ ትግርኛ (sentence) “ምሉእ ሓሳባት” እዩ ዝበሃል። “ኣረፍተ ነገር” ኣይናትናን።
“ዝተጻወተኦ ተራ”ን፡ “ዘበርከተኦ ግደ”ን
እዚ’ሞ ፈጺምካ ክትቅበሎ ዘይከኣል ናይ ቋንቋ ስግንጢር’ዩ። ንኣብነት (ኣዴታትናን፡ ደቂ ኣንስትዮ ኣሓትናን ንምክልኻል ሃገርና “ዘበርከተኦ ግደ”) ወይ ከኣ “ዓቢ እጃም ኣበርኪተን” ደኣ’ምበር “ዝተጻወተኦ ተራ”ስ ኣይግድን። ክትሰምዖ’ኳ ኣይጡዑም!ክሳዕ እታ ዘይትትካእ ህይወተን ክኸፍላ ዝወፈራስ “ዝተጻወተኦ ተራ”፧
“ሽንት ቤት”ን፡ “ዓይኒ ምድሪ”ን”፡
ኣብ ክንዲ “ሽንት ቤት” “ዓይኒ ምድሪ” ወይ ከኣ “ሽቓቕ” ክበሃል ይግባእ።
“ጸዊዑ”ን፡ “ተላብዩ”ን”፡
ኣብ ክንዲ “ጸዊዑ” “ተላብዩ” ወይ “ኣተሓሳሲቡ” ወይ ከኣ “ኢሉ” ክበሃል ይምረጽ። ትርጉም “ምጽዋዕ” ብኣካል ወይ ከኣ ብስልኪ ምድሃይ ማለት’ዩ።
“ኣደባባይ”ን፡ “ሜዳ”ን”፡
ኣብ ክንዲ “ኣደባባይ ኤርትራ” “ሜዳ ኤርትራ” ክበሃል ይግባእ።
“መስከረም ሓደ”ን፡ “ሓደ መስከረም”ን”፡
ገለ ቃላትን ኣሃዛትን ትግርኛ - እሩም ኣጸሓሕፋን ኣጠቓቕማን
ኣብ ክንዲ “መስከረም ሓደ” “ሓደ መስከረም” ወይ ከኣ “ባሕቲ መስከረም” ክበሃል ይግባእ።

፭ይ ኣጠቓቕማን ኣጸሓሕፋን ዕለትን ሰዓትን (ግዜ)
“ወርሒ ሓደ”ን “ጥሪ”ን
ዋላ’ኳ ናይ ፈረንጂ ኣዋርሕ ምስ’ቲ ናይ ግእዝና ሓደ ብሓደ ዘይሰማማዕ እንተኾነ፡ ብሓፈሻ ግን፡ ምስ ናይ ፈረንጂ ኣቆጻጽራ ዝዳረጋ ኣስማት ኣዋርሕ ኣሎዋና። ስለምንታይ ኣዋርሕና ብኣሃዝ ክጽወዓ ተባሂጉ፧ ስለ’ዚ “ወርሒ ፫” ዘይኮነስ፡ “መጋቢት” ምባል ይቐልልን ይምዕርግን። ንእግረመገደይ ወርሒ “የካቲት” ዘይኮነስ ብትግርኛ ወርሒ “ለካቲት” ከምዝኾነት ክገልጽ እፈቱ
“ግንቦት ፳፬”ን፡ “፳፬ ግንቦት”ን
ክልቲኡ’ኳ ሓደ ትርጉም እንተለዎ፡ “፳፬ ግንቦት” እዩ እቲ ቅኑዕ ትግርኛ። ግንቦት ፳፬” ናይ ባዕዲ ስነቕርጺ ዝሓዘ’ዩ።
“ጊዜ”ን “ግዜ”ን፡
ካብ “ጊዜ” ኢልካ ምዝራብን ምጽሓፍን “ግዜ” እዩ እቲ እሩም ኣዘራርባን ኣጸሓሕፋን ትግርኛ።
“ኣብ ሰዓታት ናይ ንግሆ”ን፡ “ንግሆ”ን፡
“ኣብ ሰዓታት ናይ ንግሆ” ዘይኮነስ፡ “ንግሆ”፡ ወይ “ረፍዲ”ወይ “ረፋድ” ማለት እኹል ጥራይ ዘይኮነስ እሩምን ንጹርን ኣበሃህላ እዩ። ከምኡ’ውን፡
“ኣብ ሰዓታት ናይ ምሸት”ን፡ “ምሸት”ን
“ኣብ ሰዓታት ናይ ምሸት” እዚ’ውን ከምኡ፡ “ኣጋ ምሸት”፡ ወይ ከኣ “ምሸት” ማለት እኹልን እሩምን ኣበሃህላ እዩ። ፍሉይ ግዜ ንምግላጽ ከኣ “ሰዓት ፲ ቅ.ቐ.” ወይ ከኣ
“ኣብ መንጎ ሰዓት ፪ን ሰዓት ፬ን ድ.ቐ.” ወይ ድማ “ድሕሪ ሰዓት ፫ ድ.ቐ.” ወይ “ፍርቂ መዓልቲ” ወይ ከኣ “ንፍርቂ ለይቲ ርብዒ ጎደል” ምስ ዝብሃል ብዙሕ ምድንጋር ኣይፈጥርን’ዩ።

፮ይ ኣጠቓቕማ ኣስማት (ትካላት)
“ጽሕፈት ቤት”ን “ቤት ጽሕፈት”ን
“ቤት ጽሕፈት” እምበር “ጽሕፈት ቤት” ቋንቋና ኣይኮነን። ንካብ ክልተ ንላዕሊ ብዝሒ ዘለወን ከኣ “ኣብያተ ቤት ጽሕፈት” እምበር “ቤት ጽሕፈታት” ኣይበሃልን።
“ቢራ ፋብሪካ”ን “ፋብሪካ ቢራ”ን
እንተኾነ “ቤት ዕዮ ቢራ” ክበሃል ምስተገበአ፡ ግድን ናይ ፈረንጂ ቅርጺ ንጠቐም እንተባህለ ኸኣ “ፋብሪካ ቢራ” እምበር “ቢራ ፋብሪካ” ክብሃል የብሉን።

፯ይ ኣወጻጽኣ ኣስማት (ደቅና)
ቅድም ሓሓሊፎም ኣይረኣዩን ነይሮም’ኳ ክበሃል እንተዘይተኻእለ፡ ድሕሪ ናጽነትና ዝውለዳን ዝውለዱን ደቅና፡ ናይ ወጻእተኛታት ስም (ብሕልፊ ናይ ኣመሪካውያን) ስም ምውጻእ ከም ሞዳ ተወሲዱ ብዘሕፍር መልክዑ ይስዕርር ብምህላዉ፡ ናይ በሓቂ ንወለዲ ዓገብ ዘብል ኩነታት ምዃኑ ከይጠቐስክዎ ክሓልፍ ኣይደልን። እቲ ንዓይ ዝገረመኒ፡ ኣብ ጭው ዝበለ ገጠር ትነብር ዘመድና ንጓላ “ሱዚ” ኢላ ምስማያ እዩ! ንሪኦን ንዕዘቦን ከም ዘሎና ከኣ፡ ወለዲ ብዘይ ገለ ሕንከት ንውላዶም “ሞናሊዛ”፡ሱዚ፡ ዴቦራ፡ ካቲ፡ ሜሪ፡ ሄንሪ” ወዘተ (Mona Lisa, Suzi, Deborah, Kathy, Mary, Henry etc) ክንደይ ኣረይ መረይ’ሞ ዘይሰማዕና! እቲ ናይ ገዛእ ርእስና ውርሻኸ እንታይ ስለ ዝጎደሎዩ፡ ንዕኡ ዕሽሽ ኢልና ናይ ባዕዳውያን ሽም ነቶም ኣፍ ዘየውጽኡ ደቅና ዝመረጽናሎም፧ ኣመሪካውያን ወይ ካልኦት ባዕዳውያን ደኣ “ኣልማዝ”፡ “ፍረውይኒ”፡ “ኣዛሚት”፡ “ወሓዚት”፡ “ወጋሕታ”፡ “ባና”፡ “ሂወት” ራህዋ፡ ኢሎም ንደቆም ዘይስዩሙ፧ ዓገብ ወለዲ! ዘይናትና ናትና ዘሕብን ባህልን ኣስማትን ኰሎና ናይ ባዕዲ ምቧሃቕ ወጊድ ንበሎ፡ካብ ናህና ስለ ዘይበልጽን፡ ፋይዳ ስለዘይብሉን!

[kerenite]

Please wait, video is loading...

Yes, sadly and unfortunately, the Tegarus and to some extent, some Eritreans as well, continue to abuse the Tigrigna language. I believe if we were not preoccupied with the untold and irresponsible attacks against us, including, but not limited to, declared and undeclared economic sanctions, political and diplomatic offensive as well as the military attacks against us, we would have started a conference on the state of our Tigrigna language. But one of these days when everything is calmed down and settled, I am sure we will get to it before it may be too late.
For now, let me borrow a well-written article from an author I have a lot of respect for, so you can understand what I am talking about. Please enjoy the article.

ገለ ቃላትን ኣሃዛትን ትግርኛ - እሩም ኣጸሓሕፋን ኣጠቓቕማን
ቋንቋ ትግርኛ ናበይ ገጹ፧
ምህብታምዶ ምህውታት፧
ሓያሎይ ዓመታት ኣቢሉ ይገብር፡ ናይ ገለ ቋንቋታት ሃገርና ክኢላ ምዃኖም ዝእምነሎም፡ ኣቦና መምህር ሙሳ ኣሮን፡ “ትግሓርኛ” ዘርእስታ ሓንቲ ኣገዳሲት ጽሕፍቲ ኣዳልዮም ምንባሮም እዝከረኒ። ነታ ጹሕፍቶም ብምልእታ ከንብባ’ኳ ዕድል እንተዘይረኸብኩ፡ ሓፈሻዊ ትሕዝቶኣ ግን ብርዱእ ምኽንያት (ማለት ኣብ ትሕቲ መግዛእቲ ኢትዮጵያ ንሓያሎይ ዓመታት ተቖሪንና ብምንባርና ጥራይ ዘይኮነስ፡ ናይ ባዕዲ ቋንቋታት ንምትእትታው: ገዛእትና ዘይፈተንዎ ስጉምትታት ስለዘይነበረ) ነቲ ዝምዕብል ዝነበረ ናይ ቋንቋ ኣምሓርኛ ጠባያት-ሓዘል ዝኾነ ቃላት ትግርኛ “ኣተሓናፊጽካ” ምዝራብ ወይ ምጽሓፍ ተርእዮ ብእዋኑ ወጊድ ክበሃል ከም ዝነበሮ ትእምት ከምዝነበረት ትዝ ትብለኒ።
እቲ ዘሕዝን ከኣ፡ ገለ-ገለ ቃላት ይኹኑ ወይ ጥምረ-ሓሳብ (phrases/clauses) ክሳዕ ምሉእ ሓሳባት (sentences) ከይተረፉ፡ ናይ ባዕዲ ቅርጽን ኣገባብን ሒዞም ብሓያሎይ ኤርትራውያን ክዝውተሩ ይርኣዩን ይስምዑን ኣለዉ።
ከምኡ’ውን ገለ ሓደ ፊደላት ናይ ቋንቋ ግእዝ፡ ኣብ ቋንቋ ትግርኛ ናይ ግድን ኣድላይነቶም ኣይተራእየንን ጥራይ ዘይኮነስ፡ ንዓዓቶም ዕሽሽ ብማለት፡ ንቀልጢፍካ ምምላኽ ፊደላት ትግርኛ ብዘየማትእ ከቃላጥፎን ከዕዝዞን ተኽእሎ ኣሎ በሃላይ እየ። ንኣብነት ክልተ “ጸ” (ፀ)፡ ክልተ “ሰ” (ሠ) ወዘተ። ዋላ’ኳ ናይ ቋንቋ ግእዝ ኣፍልጦይ ውሱን እንተኾነ፡ ኣብ ቋንቋ ግእዝ ኣድላይነቶም ዘየማትእ ሓቂ ክንሱ፡ ኣብ ቋንቋ ትግርኛ ግን፡ ኣድላይነቶም ዘሎ ኣይመስለንን።
እዘን ኣብ ታሕቲ ኣተምቢሀየን ዘለኹ ትዕዝብተይ፡ ካብ ባሕሪ ብጭልፋ ደኣ’ምበር፡ ኩሉ ክዝርዝሮ እንተኾይነ መጽሓፍ ምጽሓፍ እኹል ግዜ ስለዘይረኸብኩ፡ እተን ኣመና ጎሊሐን ዝደጋገማ ቃላትን ጥምረ ሓሳባትን ጠቒሰ፡ መባራበሪን መበጋገሲን ለባማትን ግዱሳትን ክኾና እዩ ‘ቲ ትምኒተይን ሓሳበይን።
ኣብ’ዚ ኣንበብቲ ክርድኡለይ ዝምሕጸን ግን፡ ነዛ ሕጽር ዝበለት ስነ ጽሑፍ ከቕርብ ዝደረኸኒ ነገር እንተልዩ፡ ኣነ ልዕሊ ሰበይ ኣፍልጦ ቋንቋ ትግርኛ ኣልዩኒ ዘይኮንኩስ፡ እቲ ተፈጢሩ ዘሎ ናይ ቋንቋ ሕልኽልኽን (Confusion) ዘይግቡእ ኣጠቓቕማን (Non Standard Use) ንምእላዩ ንምፍታን’ሞ፡ ናይ ቋንቋ ትግርኛ ክኢላታትን ሰብ ልቦናን ከኣ አእጃሞም ብምብርካት፡ ነዚ ኣተምቢሀዮ ዘሎኹ ተበግሶ ምርኩስ ብምግባር ነናቶም ተሞክሮን ዓቕምን ብዘፍቀደሎም ኣገባብ ከህጥርዎ ተስፋን እምነትን ስለዘሎኒ እየ።

፩ይ ኣጠቓቕማ ፊደላት፡
“ሀ”ን፡ “ሄ”ን
“በርሀ” ድኣ’ምበር “በርሄ”፡ ከምኡ’ውን “ኣብረሀት” እምበር “ኣብርሄት” ኣይጽሓፍን
“ሐ”ን፡ “ሓ”ን
“ሓፋሽ” ድኣ’ምበር “ሐፋሽ”፡ ከምኡ’ውን “ወሓይዝ” እምበር “ወሐይዝ” ኣይጽሓፍን
“አ”ን፡ “ኣ”ን
“ኣደይ” ድኣ’ምበር “አደይ”፡ ከምኡ’ውን “ኣነ” እምበር “አነ” ኣይጽሓፍን
“ዐ”ን፡ “ዓ”ን
“ዓሚ” ደኣ’ምበር “ዐሚ”፡ ከምኡ’ውን “ዓሊ” እምበር “ዐሊ” ኣይጽሓፍን
“ዐ”ን፡ “ዔ”ን
“ብድዐ” ደኣ’ምበር “ብድዔ”፡ ከምኡ’ውን “ቁጥዐ” እምበር “ቁጥዔ” ኣይጽሓፍን
“ፀ”ን፡”ጸ”ን
“ጸሓይ” ድኣ’ምበር “ፀሓይ” ከምኡ’ውን “ባጽዕ” እምበር “ባፅዕ” ኣይጸሓፍን
“ሠ”ን፡”ሰ”ን
“ሰራው” ድኣ’ምበር “ሠራው” ከምኡ’ውን “ናሕሲ” እምበር “ናሕሢ” ኣይጸሓፍን

፪ይ ገለ ኣጠቓቕማ ምልክታት (punctuations)፡
“፧”ን፡ “?”ን ምልክት ሕቶ (Question mark)
“፧” ድኣ’ምበር “?”ሲ ኣይፋልን። ንኣብነት፡
“መን’ዩ ስምኪ ‘ዛሓብተይ፧” ድኣ’ምበር፡ “መን’ዩ ስምኪ ‘ዛሓብተይ?” ኣይግድን (‘)፡ ምልክት ኣሕጽሮተ ቃል (apostrophe)
ክልቲኡ’ኳ ቅኑዕ ኣበሃህላ (ኣዘራርባን ኣጸሓሕፋን) እንተኾነ (ካብ “ኣብ እዚ ቦታ እዚ” ንራኸብ)፡ወይ ከኣ “ኣብዚ ቦታ እዚ” ንራኸብ ማለት (“ኣብ’ዚ ቦታ’ዚ” ንራኸብ) ምባል ስለዝቐልል፡ ብዝተኻእለ መጠን ምልክት ኣሕጽሮተ-ቃል ኣስፊሕና ክንጥቀመላ ይግባእ።

፫ይ ኣጠቓቕማ ኣሃዛት፡ ቁጽሪታት፡
ካልእ ኣገዳሲ ዝብሎ ናይ ቁጽሪ ኣሃዛትና ዘይምጥቃም ዓቢ ጌጋ ንፍጽም ከምዘሎና እስምዓኒ፡ ናይ ብሓቂ ዘሕዝን ከኣ እዩ።እቲ ርዱእ ጸገማት ናይ ኣሃዛትና ኣብ ቦትኡ ኰይኑ፡ ኣሃዛትና ክንጥቀመሎም እንኽእለሉ ኣጋጣሚታት ግን ኣሎ። ንኣብነት “ገጽ” ናይ መጻሕፍትን ጥራዛውትን፡ ጋዜጣታትን፡ ምዕራፋትን ሕጡባትን ናይ መጻሕፍቲ፡ ከምኡ’ውን ተኸታተልቲ ቁጽርታት (Serial numbers) ክንጥቀመሎም ንኽእል። እቲ ጸገም ኣሃዛትና “ባዶ” ስለ ዘይብሎም፡ እቶም ንቡራት ናይ ቁጽሪ ሕግታት (ማለት ምድማር፡ ምጕዳል፡ ምምቃልን ምርባሕን ወዘተ) ብቐሊሉ ክትግበሩ ስለ ዘይከኣል እዩ። ከም ዝፍለጥ፡ እቲ ብናይ ሮማውያን ኣሃዝ (Roman numeral) I, II…X, IV,XL C, M etc) ዝፍለጥ ስርዓተ ቁጽሪ እንተኾነ’ውን ከም ናይ ግእዝ (ትግርኛ/ትግረ) ጸገም ኣለዎ። “ባዶ” ዘመልክት ቁጽሪ ስለዘይብሉ ግን ካብ ጥቕሚ ወጻኢ ኣይኮነን። ስለ’ዚ፡ ኣሃዛት ቁጽርታትና ብግቡእ ክንፈልጦምን ክንጥቀመሎምን፡ ምስክር ሕቡን ባህልናንን ታሪኽና’ውን ስለ ዝኾኑ ክንዕቅቦም ይግባእ። ፩ ፪ ፫ ፬ ፭ ፮ ፯ ፰ ፱ ፲ ፲፩ ፲፪…፳ ፴ ፵ ፶ ፷ ፸ ፹ ፺ ፻… ፼…ዘገርም’ዩ ገለ መናእሰያትናስ ወረ “እዚ ኣሃዛት ናይ ኣምሓርኛ ዶ’ይኮነን” ኢሎም ዝሓቱ ደቅና ኣይተሳእኑን! ክንሓምዮም ኣይግበኣናን እዩ፡ ስለምንታይ ንሕና ዓበይቲ'ኳ ሸለል እንዳበልናዮ ደኣ፡ ንሳቶም ዕሸላት እንታይ ዘይገበሩ፧ ንእግረ መገደይ “፳” “ዕስራ” ድኣ’ምበር “ዒስራ” ኣይኮነን እቲ እሩም ትግርኛ።

፬ይ ኣጠቓቕማ ቃላት፡
“ባባ”ን “ማማ”ን
እዚ ብመሰረቱ ናይ ወለዲ በደል’ዩ ዝብል ኣነ። ኣብ ክንዲ “ኣቦ”ን “ኣደ”ን ናይ ኣጉል “ስልጣነ” ዝፈጠሮ ንዝኾነ ዜጋ ኤርትራ ዘሕብን ኣይኮነን።
“እንጀራ”ን፡ “ጣይታ”ን”፡
ብኣጠቓላሊ ዘረባ፡ “እንጀራ” ወይ “እንጌራ” ክበሃል ኮሎ ኩሉ ዓይነት መግቢ ማለት እዩ። መግቢ ከኣ “ጣይታ”፡ “ቅጫ”፡ “ብርኩታ” “ገዓት”፡ “ሃንዛ” (“ምልሶ”) “ሽልጆ”፡ “ሕልበት”፡ “ብራሕ”፡ ወዘተ የጠቓልል። “ጣይታ” ግን እታ ኩልና እንፈልጣን ዕጽፍጽፍ እንዳበለት ዘዕበየትናን፡ ተለዊሳ፡ ቦኺዓ፡ ብማይ ላፋ ተቐጢና ኣብ ሞጎጎ ተሰንኪታ በቲ ብዙሓት ኣዒንታ እንዳጠመትና ንሰሃላ መግቢ እያ። ካብ ክልተ ንላዕሊ “ጣይታ” ከኣ “ጠባቱ” ድኣ’ምበር “ጣይታታት” ኣይበሃልን።
“ብጣዕሚ”ን፡ “ኣዝዩ”ን”፡
ኣብ ኩሉ ከም ንዕዘቦ ነዛ “ብጣዕሚ” እትብል ቃል ዝጥቀሙ ኤርትራውያን ሓያሎይ እዮም። እንተስተብሂልና ከኣ መብዛሕትኦም ኣብ ግዜ ግዝኣት ኢትዮጵያ ዝተወልዱ ወይ ከኣ ናይ ኣምሓርኛ ወይ ትግራይ ጽልዋ ዝነበሮም ሰባት እዮም። ካብ ናይ ኣምሓርኛ “በጣም” ትብል ቃል ገለ ተጋሩ ዝጥቀሙላ እያ ነይራ። ዝኾነ ኾይኑ፡ (“ብጣዕሚ” ሓሚሙ ኣሎ፡ ዘይኮነስ፡ (“ኣዝዩ” ሓሚሙ ኣሎ) ወይ ከኣ (“ኣመና” ጽቡቕ ኣሎ) ወይ ድማ (ምሒር ጽቡቕ ኣሎ) እዩ እቲ እሩም ኣበሃህላ። ከምኡ’ውን ገለ ኤርትርውያን
ገለ ቃላትን ኣሃዛትን ትግርኛ - እሩም ኣጸሓሕፋን ኣጠቓቕማን
(“ማራ” ጽቡቕ ኣሎ) ዝብሉ ኣለዉ ብሕልፊ ኣብ ከተማታት ዝዓበዩ። እንተኾነ እዚኣ’ውን ናይ ትግርኛ ቃል ኣይኮነትን።
ንእግረመገደይ “ንኡድ” (Excellent) ትብሃል ናይ ትግርኛ ቃል ኣብ ፶ታትን ፷ታትን ኣብ ኣባይተ ትምህርቲ መንግስቲ ኤርትራ መማህራንና ካብ ዝጥቀሙለን ዝነበሩ ሓንቲ ከም ምዃና መጠን፡ ሎም ቅነ እንዳሃስሰሰት ትኸይድ ዘላ ኮይኑ ይስመዓኒ። ክትሃስስ የብላን በሃላይ እየ።
“ነጻነት”ን፡ “ናጽነት”ን ንኣብነት፡
“ናጽነት” ድኣ’ምበር “ነጻነት” ቅኑዕ ትግርኛ ኣይኮነን።
“ስሕተት”ን፡ “ጌጋ”ን ንኣብነት፡
“ጌጋ” ድኣ’ምበር “ስሕተት” ቅኑዕ ትግርኛ ኣይኮነን።
“ትኽክል”ን፡ “ቅኑዕ”ን፡
(ኢብራሂም “ትኽክል” ኣሎኻ) ዘይኮነስ፡ (ኢብራሂም “ቅኑዕ” ኣሎኻ) ወይ ኢብራሂም “ጽቡቕ” ኣሎኻ) እዩ ዝብሃል።
“ሓፍተይ”ን፡ “ሓብተይ”ን
ንኣብነት፡ ሳራ “ሓብተይ” ወይ “ሓውተይ” ድኣ’ምበር ሳራ “ሓፍተይ” ቅኑዕ ትግርኛ ኣይመስለንን።
“ስልጠና”ን፡ “ምልመላን
“ሰልጢንና” ቅኑዕ ትግርኛ’ኳ እንተኾነ፡ ናይ “ድንቊርና” ኣምር ስለ ዘለዎ፡ ኣብ ክንዲ “ሰልጢንና” -“ተመልሚልና” ወይ ከኣ “ተማሂርና” ይምረጽ።
“ተቓኒዑ”ን፡ “ተኻይዱ”ን
ንኣብነት፡ ኣኼባ “ተኻይዱ” ድኣ’ምበር “ተቓኒዑ” ቅኑዕ ትግርኛ ኣይኮነን።
“እንተሃልዩ”ን፡ “እንተኣልዩ”ን
ንኣብነት፡ “ኣብ መወዳእታ ዝዛረቦ ነገር “እንተኣልዩ” (“እንተ’ልዩ”)” ድኣ’ምበር “እንተሃልዩ” ኣይበሃልን። ምኽንያቱ እንተሃልዩ”፡ ናብ 1) “ሃላይ” (ዓዋን) ወይ ከኣ 2) “ብኣካል ዘሎ(ዘይከደ)” ወይ “ብሂወቱ ዘሎ(ዘይሞተ)” ገጹ ስለዘምርሕ!
“ምናልባት”ን፡ “ምናልባሽ”ን
“ምናልባሽ” እምበር “ምናልባት” ንጎረቤትና ሽፋ ይግበረሎም
“መጀመርያ”ን፡ “መጀመርታ”ን
“መጀመርታ” ዘይተማትእ ቃል ትግርኛ እያ። “መጀመርያ” ንጎረቤትና ንሓድገሎም
“መጨረሻ”ን፡ “መወዳእታ”ን
“መወዳእታ” ዘይተካትዕ ቃል ትግርኛ እያ። “መጨረሻ”’ውን ንጎረቤትና ሽፋ ይግበረሎም
“ቀበሌ”ን፡ “ምምሕዳር”ን’ሞ “ፈሊጡ ዘጽቀጠስ፡ መድፍዕ ነይንቕንቖ” እንድዩ ዝተባህለ!
“ተሽከረከርቲ”ን “ተንቀሳቐስቲ”ን
“ተንቀሳቐስቲ” እምበር “ተሽከርከርቲ” ቋንቋና ኣይኰነን።
“መንገዲ”ን “መገዲ”ን
(“መገዲ” ምስ ወዲ ዓዲ) ድኣ’ምበር (“መንገዲ” ምስ ወዲ ዓዲ) ኣይኮነን ዝበሃል
“ኣውቶቡስ ቀጠና”ን “ምውፋር ኣውቶቡሳት”ን
“ምውፋር ኣውቶቡሳት” እምበር “ኣውቶቡስ ቀጠና” ቋንቋና ኣይኮነን።
“መነሃርያ”ን “ቀንዲ መገዲ”ን
“ቀንዲ መገዲ” ወይ ከኣ “ጐደና” ወይ’ውን ምናልባሽ “መገደ’ርባዓ” እምበር “መነሃርያ”
ወይ “ኣውራ ጐደና” ኣይናትናን።
“ተሳፈርቲ” ኣውቶቡስን “ተሰቐልቲ” ኣውቶቡስን
“ተሳፈርቲ” ኣውቶቡስ ዘይኮነስ “ተሰቕልቲ” ወይ “ሰረርቲ” ኣውቶቡስ እዩ ዝበሃል።
“ዝወርድ ኣሎ” ደኣ’ምበር “ወራጅ ኣለ” (ካብ ኣውቶቡስ) ኣይግድን።
ገለ ቃላትን ኣሃዛትን ትግርኛ እሩም ኣጸሓሕፋን ኣጠቓቕማን
“ፈንጂ”ን “ነታጒ”ን
“ነታጒ” ወይ “ነተጒቲ” እምበር “ፈንጂ” ወይ “ፈንጂታት” ቋንቋና ኣይኮነን።
“ኣዳምጹ”ን “ስምዑ”ን
“ስምዑ” ወይ “ጽን በሉ” ድኣ’ምበር “ኣዳምጹ” ትግርኛ ኣይኮነን።
መሰናድኦና”ን “መደብና”ን
“መደብና” እምበር “መሰናድኦና” ኣይቃልናን።
“ፈተና”ን “መርመራ”ን
(ናይ ቁጽሪ “መርመራ” ኣሎኒ’ምበር)፡ (ናይ ቁጽሪ “ፈተና” ኣሎኒ) ኣይበሃልን።
“ንምሳሌ”ን፡ “ንኣብነት”ን
እቲ ቅኑዕ ትግርኛ “ንኣብነት” ወይ ከኣ “ንመረድኢ” እዩ ዝበሃል፡ “ንምሳሌ” ኣይናህናን።
“ሽልማት”ን፡ “ብልጫ”ን
ከም ልምዲ ንጥቀመሉ “ብልጫ” ደኣ’ምበር “ሽልማት” ኣይኮነን። “ስልማት” (ሽልማት) ደቂ ኣንስትዮ ንመጋየጺ (መመላኽዒ) ዝጥቀማሉ እዩ።
“ሓያል”ን፡ “ብርቱዕ”ን፡
እዚኣ’ኳ ናይ ብሓቂ ጸገም’ያ ንምብራሃ! ዝኾነ ኾይኑ “ሓያል” ን”ኣካላዊ ሓይሊ ብተነጽሎ (singularity)” ከም ቅልጽም (ወይ ቆይቊ) ወይ ሓይሊ መኻይን (Machinery like hydraulic power) ክገልጽ ከሎ፡ “ብርቱዕ” ወይ ብርታዐ ግን ንባህርያዊ ተርእዮ (nature) ዝገልጽ እዩ። (ንመረድኢ ብርቱዕ ንፋስ፡ ብርቱዕ ውሕጅ፡ ብርቱዕ ዋዒ (ሙቐት/ሃሩር) ወይ ከኣ ብርቱዕ (ተሪር) ዓቐበት (ዓቐብ) ቊልቊለት ክበሃል ይከኣል። ንኣብነት ኣብ ክንዲ (“ኣብሻውል” “ሓያል” ጋንታ እያ)፡ ምባል (“ኣባሻውል “ብርትዕቲ” ጋንታ እያ) ይምረጽ። ነፍሲወከፍ ተጻዋታይ “ሓያል” (ሓይሊ ዘለዎ) ክኸውን ይኽእል። ብኽእለቱ (ዓቕሙ) ግን ብርቱዕ ወይ ንፉዕ ተጻዋቲ’ዩ ዝበሃል’ምበር “ሓያል” ተጻዋቲ ኣይበሃልን።
“ጐበዝ”ን፡ “ንፉዕን፡ ብዝኾነ ሚዛን ጸብለልትነት ዘርኣየ(ት) “ንፉዕ”(“ንፍዕቲ”) እምበር “ጐበዝ” ናይ ዕድመ ኣምር’ውን ስለዘለዎ ይንፋዕ ኣይንፋዕ ብዘየገድስ “ጐበዝ” ኣይበሃልን። ንእግረመገደይ፡ “ጐበዝ”ን፡ “ጎበዝ”ን፡ ብማዕረ ክንጥቀመለን ዝከኣል እመስለኒ።
“ዝባኣሰ”ን “ዝገደደ”ን
(ዝገደደ ኩነታት) ድኣ’ምበር (ዝባኣሰ ኩነታት) ኣይበሃልን
“ክሸራሸር”ን “ክዛወር”ን
(ክዛወር ከይዱ) ድኣ’ምበር (ክሸራሸር ከይዱ) ኣይናህናን
“ኣረፍተ ነገር”ን “ምሉእ ሓሳባት”ን
ብቋንቋ ትግርኛ (sentence) “ምሉእ ሓሳባት” እዩ ዝበሃል። “ኣረፍተ ነገር” ኣይናትናን።
“ዝተጻወተኦ ተራ”ን፡ “ዘበርከተኦ ግደ”ን
እዚ’ሞ ፈጺምካ ክትቅበሎ ዘይከኣል ናይ ቋንቋ ስግንጢር’ዩ። ንኣብነት (ኣዴታትናን፡ ደቂ ኣንስትዮ ኣሓትናን ንምክልኻል ሃገርና “ዘበርከተኦ ግደ”) ወይ ከኣ “ዓቢ እጃም ኣበርኪተን” ደኣ’ምበር “ዝተጻወተኦ ተራ”ስ ኣይግድን። ክትሰምዖ’ኳ ኣይጡዑም!ክሳዕ እታ ዘይትትካእ ህይወተን ክኸፍላ ዝወፈራስ “ዝተጻወተኦ ተራ”፧
“ሽንት ቤት”ን፡ “ዓይኒ ምድሪ”ን”፡
ኣብ ክንዲ “ሽንት ቤት” “ዓይኒ ምድሪ” ወይ ከኣ “ሽቓቕ” ክበሃል ይግባእ።
“ጸዊዑ”ን፡ “ተላብዩ”ን”፡
ኣብ ክንዲ “ጸዊዑ” “ተላብዩ” ወይ “ኣተሓሳሲቡ” ወይ ከኣ “ኢሉ” ክበሃል ይምረጽ። ትርጉም “ምጽዋዕ” ብኣካል ወይ ከኣ ብስልኪ ምድሃይ ማለት’ዩ።
“ኣደባባይ”ን፡ “ሜዳ”ን”፡
ኣብ ክንዲ “ኣደባባይ ኤርትራ” “ሜዳ ኤርትራ” ክበሃል ይግባእ።
“መስከረም ሓደ”ን፡ “ሓደ መስከረም”ን”፡
ገለ ቃላትን ኣሃዛትን ትግርኛ - እሩም ኣጸሓሕፋን ኣጠቓቕማን
ኣብ ክንዲ “መስከረም ሓደ” “ሓደ መስከረም” ወይ ከኣ “ባሕቲ መስከረም” ክበሃል ይግባእ።

፭ይ ኣጠቓቕማን ኣጸሓሕፋን ዕለትን ሰዓትን (ግዜ)
“ወርሒ ሓደ”ን “ጥሪ”ን
ዋላ’ኳ ናይ ፈረንጂ ኣዋርሕ ምስ’ቲ ናይ ግእዝና ሓደ ብሓደ ዘይሰማማዕ እንተኾነ፡ ብሓፈሻ ግን፡ ምስ ናይ ፈረንጂ ኣቆጻጽራ ዝዳረጋ ኣስማት ኣዋርሕ ኣሎዋና። ስለምንታይ ኣዋርሕና ብኣሃዝ ክጽወዓ ተባሂጉ፧ ስለ’ዚ “ወርሒ ፫” ዘይኮነስ፡ “መጋቢት” ምባል ይቐልልን ይምዕርግን። ንእግረመገደይ ወርሒ “የካቲት” ዘይኮነስ ብትግርኛ ወርሒ “ለካቲት” ከምዝኾነት ክገልጽ እፈቱ
“ግንቦት ፳፬”ን፡ “፳፬ ግንቦት”ን
ክልቲኡ’ኳ ሓደ ትርጉም እንተለዎ፡ “፳፬ ግንቦት” እዩ እቲ ቅኑዕ ትግርኛ። ግንቦት ፳፬” ናይ ባዕዲ ስነቕርጺ ዝሓዘ’ዩ።
“ጊዜ”ን “ግዜ”ን፡
ካብ “ጊዜ” ኢልካ ምዝራብን ምጽሓፍን “ግዜ” እዩ እቲ እሩም ኣዘራርባን ኣጸሓሕፋን ትግርኛ።
“ኣብ ሰዓታት ናይ ንግሆ”ን፡ “ንግሆ”ን፡
“ኣብ ሰዓታት ናይ ንግሆ” ዘይኮነስ፡ “ንግሆ”፡ ወይ “ረፍዲ”ወይ “ረፋድ” ማለት እኹል ጥራይ ዘይኮነስ እሩምን ንጹርን ኣበሃህላ እዩ። ከምኡ’ውን፡
“ኣብ ሰዓታት ናይ ምሸት”ን፡ “ምሸት”ን
“ኣብ ሰዓታት ናይ ምሸት” እዚ’ውን ከምኡ፡ “ኣጋ ምሸት”፡ ወይ ከኣ “ምሸት” ማለት እኹልን እሩምን ኣበሃህላ እዩ። ፍሉይ ግዜ ንምግላጽ ከኣ “ሰዓት ፲ ቅ.ቐ.” ወይ ከኣ
“ኣብ መንጎ ሰዓት ፪ን ሰዓት ፬ን ድ.ቐ.” ወይ ድማ “ድሕሪ ሰዓት ፫ ድ.ቐ.” ወይ “ፍርቂ መዓልቲ” ወይ ከኣ “ንፍርቂ ለይቲ ርብዒ ጎደል” ምስ ዝብሃል ብዙሕ ምድንጋር ኣይፈጥርን’ዩ።

፮ይ ኣጠቓቕማ ኣስማት (ትካላት)
“ጽሕፈት ቤት”ን “ቤት ጽሕፈት”ን
“ቤት ጽሕፈት” እምበር “ጽሕፈት ቤት” ቋንቋና ኣይኮነን። ንካብ ክልተ ንላዕሊ ብዝሒ ዘለወን ከኣ “ኣብያተ ቤት ጽሕፈት” እምበር “ቤት ጽሕፈታት” ኣይበሃልን።
“ቢራ ፋብሪካ”ን “ፋብሪካ ቢራ”ን
እንተኾነ “ቤት ዕዮ ቢራ” ክበሃል ምስተገበአ፡ ግድን ናይ ፈረንጂ ቅርጺ ንጠቐም እንተባህለ ኸኣ “ፋብሪካ ቢራ” እምበር “ቢራ ፋብሪካ” ክብሃል የብሉን።

፯ይ ኣወጻጽኣ ኣስማት (ደቅና)
ቅድም ሓሓሊፎም ኣይረኣዩን ነይሮም’ኳ ክበሃል እንተዘይተኻእለ፡ ድሕሪ ናጽነትና ዝውለዳን ዝውለዱን ደቅና፡ ናይ ወጻእተኛታት ስም (ብሕልፊ ናይ ኣመሪካውያን) ስም ምውጻእ ከም ሞዳ ተወሲዱ ብዘሕፍር መልክዑ ይስዕርር ብምህላዉ፡ ናይ በሓቂ ንወለዲ ዓገብ ዘብል ኩነታት ምዃኑ ከይጠቐስክዎ ክሓልፍ ኣይደልን። እቲ ንዓይ ዝገረመኒ፡ ኣብ ጭው ዝበለ ገጠር ትነብር ዘመድና ንጓላ “ሱዚ” ኢላ ምስማያ እዩ! ንሪኦን ንዕዘቦን ከም ዘሎና ከኣ፡ ወለዲ ብዘይ ገለ ሕንከት ንውላዶም “ሞናሊዛ”፡ሱዚ፡ ዴቦራ፡ ካቲ፡ ሜሪ፡ ሄንሪ” ወዘተ (Mona Lisa, Suzi, Deborah, Kathy, Mary, Henry etc) ክንደይ ኣረይ መረይ’ሞ ዘይሰማዕና! እቲ ናይ ገዛእ ርእስና ውርሻኸ እንታይ ስለ ዝጎደሎዩ፡ ንዕኡ ዕሽሽ ኢልና ናይ ባዕዳውያን ሽም ነቶም ኣፍ ዘየውጽኡ ደቅና ዝመረጽናሎም፧ ኣመሪካውያን ወይ ካልኦት ባዕዳውያን ደኣ “ኣልማዝ”፡ “ፍረውይኒ”፡ “ኣዛሚት”፡ “ወሓዚት”፡ “ወጋሕታ”፡ “ባና”፡ “ሂወት” ራህዋ፡ ኢሎም ንደቆም ዘይስዩሙ፧ ዓገብ ወለዲ! ዘይናትና ናትና ዘሕብን ባህልን ኣስማትን ኰሎና ናይ ባዕዲ ምቧሃቕ ወጊድ ንበሎ፡ካብ ናህና ስለ ዘይበልጽን፡ ፋይዳ ስለዘይብሉን!

Thanks ayte mesob aka abe abraham aka goba aka temit.

Long live agazian land.